Pełny tekst: Dziedzictwo psychiatrii i psychologii w programie Wspólnoty Anonimowych Alkoholików, Bohdan Tadeusz Woronowicz (2024)

- AiN-4-Woronowicz.pdf[0.62 MB]

Introduction

In thetreatment ofpeople with psychoactive substance use disorders, including alcohol, cooperation between professionals (i.e. doctors, psychologists and other therapists) and patient support systems is necessary. “The natural and most widespread human support systems are marriage, close family, relatives or agroup offriends. Other examples may include religious groups, groups serving theneedy, volunteer service groups and widespread self-help/mutual assistance groups” [1: 279].Self-help groups significantly support health care systems through thebeneficial effects on their members’ health, which enable them to:
•manage theinjury resulting from theproblem,
•accept theproblem,
•develop skills to deal with theproblem,
•find emotional relief thanks to emotional and community support and understanding,
•control one’s own fate through mutual support and satisfying similar needs,
•deepen knowledge about acommon problem and get help to better understand it,
•participate in common actions through contact with people who have thesame problems, obtain apsychosocial substitute for what has been lost,
•awaken thetherapeutic possibilities ofits members by learning practical ways ofdealing with theproblem,
•create anew system ofrelationships and finding anew way oflife, thus creating conditions for its normalization [1: 279-280].

As aresult oftheabovementioned possibilities, thenegative effects ofmany psychosocial problems anindividual faces are limited. Participants in self-help groups model their own experiences and supplement them with knowledge from outside, i.e. from professionals.Giving help to others, treated as aservice to thecommunity, agood deed, or self-improvement, improves self-esteem and thus has avery positive effect on thehelper’s well-being. Many people thus avoid thedegradation experienced by those who are only recipients ofhelp.Among self-help groups, those supporting people with alcohol problems and their relatives are particularly popular, i.e. theFellowship ofAlcoholics Anonymous (AA), Al-Anon and Alateen family groups and abstinence clubs. Their great usefulness in providing effective support to these people is indisputable.The aim ofthearticle is to present theFellowship ofAlcoholics Anonymous, one form ofsupport for people with alcohol use disorders (AUD), its history and thefundamental assumptions oftheprogram, therole ofdoctors and psychologists in its formation and development, as well as theresearch results, both on theeffects ofparticipation in theAA Fellowship and participation in professional therapy using theAA experience and its program.

The development oftheAA Fellowship across theWorld

The Fellowship ofAlcoholics Anonymous has existed since 1935, that is, since two “hopeless” alcoholics met and instead ofparting after adozen or so minutes, spent many hours talking. Both were surprised that during this and subsequent meetings they did not feel theneed to drink alcohol. When they realized this, they started looking for other people with alcohol problems and began meeting with them. This first meeting took place in Akron (Ohio, USA) thanks to mutual friends from theOxford Group. Its participants were stockbroker Bill W. (William Griffith Wilson, 1895-1971) and surgeon Dr. Bob (Robert Halbrook Smith, 1879-1950). Bill had done alot oftime in alcoholism treatment centers (for example, he was hospitalized four times from 1933-1934), and Dr. Bob was no longer able to perform operations [1: 282].
The beginning oftheAlcoholics Anonymous movement, and ofearlier “anti-alcohol” movements, can be associated with groups established in theUnited States that promoted temperance (in Moreau, New York, in 1803 and in Boston in 1813). In 1826, theAmerican Society for thePromotion ofTemperance was established, which promulgated moderate alcohol consumption [2]. In the next stage, attempts of self-organization of alcoholics took place, when in Baltimore six men abusing alcohol established in 1840 Washingtonian Temperance Society and proclaimed theidea ofapath back to adignified life [3]. Initially, theassociation consisted ofalcoholics and later various social and political activists began to join. At thepeak ofits development, theAssociation had 300,000, possibly 600,000, members [4: 40-45, 5: 19]. Gradually, however, it began to deal with other important social issues, e.g. theabolition ofslavery and politics. As aresult, theoriginal idea ofsupporting alcoholics collapsed after afew years.At theturn ofthenineteenth and twentieth centuries, aFirst Century Christian Fellowship was created thanks to theLutheran pastor, Dr. Frank Buchman, whose purpose was to renew what constituted theessence ofChristianity from thefirst century A.D., later called theOxford Group [1: 281]. There were, among others, Four Absolutes principle, i.e. absolute honesty (in relation to oneself and others, in words, deeds and thoughts), absolute unselfishness, absolute purity (body, mind and intentions) and absolute love (to God and neighbor, and to oneself) [6: 108]. Theidea soon reached theUnited States and thefounders oftheAA Fellowship met thanks to contacts with theOxford Group.
In theOxford Groups, particular attention was paid to themorality and renewal of“sinners”, so it was expected that thealcoholics who joined them would “fall on their knees” as sinners and stand up converted and “clean”. This approach did not suit Bill W. and some alcoholics. They felt that “too aggressive evangelization” would deter many people from joining theFellowship. As aresult, in 1937, 40 alcoholics separated from thegroups, taking thename “anonymous handful ofalcoholics”, and in 1938, Alcoholics Anonymous [1: 282]. This resulted in achange oflanguage. Instead ofsin there was arecognition ofpowerless over alcohol, instead of“only God” thenotion of“Higher Power”, internal development instead ofreligiousness and spiritual awakening instead ofmoral renewal. Alcoholism ceased to be considered in terms ofsin and began to be seen as atype ofhealth problem. Hence, doctors and psychologists later played animportant role in thedevelopment oftheFellowship and theshaping ofits recovery program and are often called its “spiritual fathers”. At thesame time, they saw theFellowship as anally in thetreatment ofalcoholism1, which was called adisease by Jellinek only in 1946 [7].
The creation oftheAlcoholics Anonymous Fellowship took place shortly after theend ofProhibition in theUnited States (The Noble Experiment ofProhibition from 1920 to 1933). Its rise was favored by social expectations, including theattitude oftheAmerican Society ofProhibition. Prohibition was in fact unpopular, costly and caused alot ofdamage (including anincrease in crime: therise ofthe“black market” and themafia and adecrease in respect for thelaw). Hence, any other activities aimed at reducing thenegative effects ofexcessive use ofalcohol met with public approval.The idea ofAlcoholics Anonymous has found many allies, not only in themedical world, but also among scientific authorities. One ofthepeople whose views help lay thefoundations for theAA program was theHarvard University professor William James2, aprecursor ofboth behaviorism and humanistic psychology, aprofessor ofphilosophy and psychologist ofreligion who attached great importance to experience, especially religious (mystical) experiences. “The greatest discovery ofmy time is thetruth that man can change himself by changing his attitude to theworld” [8] is his well-known saying. Theother person who influenced theshaping oftheAA program was Carl Gustav Jung, aSwiss psychologist and psychiatrist, thecreator ofdepth psychology. His views influenced one ofthefounders ofAA, Bill W. [9-11] when he developed theTwelve-Step program. Theideological assumptions ofAA were also influenced by anAmerican psychiatrist and psychoanalyst, Harry Stock Sullivan, who proposed thethesis that “building security is not done by avoiding threats but meeting them” [12: 521].
From thefirst days ofits existence, theNew York physician and neurologist William Silkworth provided special support to theemerging Fellowship ofAlcoholics Anonymous. He was said to be “a little doctor who loved drunks”. In the1930s, he treated Bill W. and suggested that he read theworks ofWilliam James, including “Religious Experiences”, where one could read that theoccurrence of“spiritual upheavals” were preceded by hard life experiences [13]. William Silkworth was thefirst doctor to be called atrue friend ofAA. In turn, thepsychiatrist, Dr. Harry Tiebout, was thefirst in his department to separate places for thetreatment ofalcoholics, and in his work used theexperience ofAA and persuaded other doctors to use it as well. He met Bill W., treating him because ofdepression, and then became convinced oftheAA program. In July 1939, he published his first AA article in theLancet, “A New Approach to Psychotherapy in Chronic Alcoholism”, and in the1940s and 1950s in theQuarterly Journal ofStudies on Alcohol he published several articles on thetreatment ofalcoholism and therole ofAA in this treatment [14-17]. In 1957 he became aClass A(non-alcoholic) Trustee in theAA Fellowship3.
The important role oftheAA Fellowship in thealcoholism recovery was drawn to theattention ofmany people who in theearly years supported it very much, including clergy such as Frank Buchman (mentioned above); Dr. Samuel Shoemaker, apastor in theEpiscopal Church; theJesuit priest Fr. Edward Dowling; and Sister Mary Ignatia from theCatholic order oftheSisters ofMercy ofSaint Augustine. TheProtestant clergyman Dr. Harry Emerson Fosdick, reviewer ofthebook “Alcoholics Anonymous” published in 1939 (colloquially called the“Big Book”)4, wrote: “when anex-alcoholic (...) talks to anactive alcoholic, then theresults can be extraordinary, and that’s how they were in thelives ofcountless thousands ofpeople” [18: 422]. In turn, Prof. Foster Kennedy (President oftheAmerican Neurological Society since 1940) stated “I have no doubt that aman who has cured himself ofhis attraction to alcohol is far more powerful in treating alcoholism than adoctor who has never been marked by this curse” [18: 417].The first AA group at ahospital was established in December 1939 at Rockland State Hospital in New York state5. Another historical event was thearticle by Jack Alexander “Alcoholics Anonymous: Freed Slaves ofDrink, Now They Free Others”, published in 1941 in theSaturday Evening Post [19]. Thousands ofletters and orders for thebook Alcoholics Anonymous followed this article, and theAA Fellowship began to grow rapidly [20].It is worth mentioning here that asimilar role played in Poland Wiktor Osiatyński’s article “Sin or Disease”, published in Polityka in December 1985, and later published in 1992 by theInstitute ofPsychiatry and Neurology as thebook ofthesame title6. As aresult ofthese publications, many people decided to contact atherapeutic facility or join AA.
The acceptance oftheAA Fellowship as anew opportunity in thetreatment ofalcoholics by theAmerican Psychiatric Association in 1945, resulting from Dr. Tiebout’s recommendation, can also be considered historic. Three years earlier, in 1942, theFellowship made it through thegates oftheSan Quentin prison in California, where thefirst AA prison group was formed.Another important event took place in 1951, when Alcoholics Anonymous received theLasker Award (called the“American Nobel”) from theAmerican Public Health Association, thanks to therecommendation ofthe12,000 doctor-members ofthis Association. Theaward was granted to Alcoholics Anonymous “in recognition ofits unique and highly successful approach to alcoholism (…) that age-old public health and social problem. In emphasizing alcoholism as anillness, thesocial stigma associated with this condition is being blotted out” [21]. In 1956, theAmerican Medical Association recognized alcoholism as adisease, largely due to contacts with representatives oftheAA Fellowship. Thepublished resolution states that “hospitals should consider admission ofpatients diagnosed with alcoholism based on thespecific patient’s condition and not on general opposition to all such patients” [22]. Soon, asimilar approach to thetreatment for alcoholism appeared in Europe [23].
Currently, theAmerican Psychological Association and theAmerican Psychiatric Association recommend directing patients treated for addiction to self-help groups [24, 25]. Groups using aTwelve-Step program are treated as animportant element ofthecare system for patients with psychoactive substance use disorders [26].In recent years, Prof. George Vaillant has played anextremely important role in popularizing theidea ofAlcoholics Anonymous Fellowship. He is apsychiatrist and psychoanalyst, aprofessor at Harvard University, author ofmany studies and publications on psychology, psychiatry and alcoholism, including studies on AA, and was honored in 1991 with theJellinek Memorial Award7. He supported and strongly recommended AA as away ofcoping with alcohol dependence and pointed out that “AA doesn’t stop working even when thepatient leaves theclinic”. In 1998, he even became aClass ATrustee oftheAA General Service Board [27].Random surveys ofmembers ofAA Fellowship conducted since 1968 in theUnited States and Canada, also include information about theFellowship and its relationship with health care. According to research from 2014 in which 6,000 members participated, 59% ofrespondents received some form oftherapy in connection with their drinking, and 57% were referred to AA by health care workers [28]. In turn, Polish research showed that 76.9% ofAA members surveyed participated in therapy in addiction treatment centers before joining AA [29]. These facts are anexample ofmutual cooperation in helping alcohol dependent persons.The AA Fellowship in theworld currently has over 2 million members and over 120,000 groups (according to theGeneral Service Office, in 2018 there were 2,130,419 members and 125,352 AA groups) [30]. It is worth mentioning that there are also separate AA groups in theFellowship for special populations (broader description on page 170) [31].The principles ofAlcoholics Anonymous have been adopted by many other self-help groups in theworld, for example Narcotics Anonymous which started in 1953; Gamblers Anonymous (1957); Overeaters Anonymous (1960); Debtors Anonymous (1968); Pills Anonymous (1975); Workaholics Anonymous (1983); Nicotine Anonymous (1985); Cancer Anonymous (1987) and Diabetics Anonymous (1990). There are also other self-help groups for people who suffer from phobias (Phobics Anonymous), depression (Depressed Anonymous), schizophrenia (Schizophrenics Anonymous) and also those suffering from dual diagnosis disorder (Dual Disorders Anonymous) [1: 293].

The recovery program proposed by AA and theMinnesota Model

The program ofrecovery proposed by Alcoholics Anonymous Fellowship is laid out in Twelve Steps. TheTwelve Traditions serve to preserve theunity oftheFellowship. Thebasic information regarding theFellowship is in thePreamble:“Alcoholics Anonymous is afellowship ofmen and women who share their experience, strength and hope with each other that they may solve their common problem and help others to recover from alcoholism. The only requirement for membership is adesire to stop drinking. There are no dues or fees for A.A. membership; we are self-supporting through our own contributions. A.A. is not allied with any sect, denomination, politics, organization or institution; does not wish to engage in any controversy, neither endorses nor opposes any causes. Our primary purpose is to stay sober and help other alcoholics to achieve sobriety”. One can also read that “The principles we have set down are guides to progress” [21: 50-51].
A closer and more detailed look at theTwelve-Step program, knowledge oftheliterature associated with it, and especially thepersonal participation in AA group meetings, allows us to conclude that theproposed program is available for virtually any alcoholic, regardless oftheir age, education, social status, or religion [1: 288]. Meetings ofAA groups may be closed (only for alcohol dependent persons) or open (anyone can participate). There are meetings in which everyone can speak (discussion meetings on aproposed topic) or meetings where previously selected persons share their experience (speaker meetings). There are also meetings devoted to AA’s Twelve Steps, AA Traditions, AA Concepts, reading the“Big Book” or “Living Sober”. There are meetings for beginners, information and organizational meetings, as well as meetings for young people, for women only or for LGBT people. In theinterest ofprotecting those in authority, meetings are also organized for some professional groups, as for doctors, lawyers or only for therapists who do not want to talk about their problems in thepresence ofcurrent or future patients8.In theliterature on thesubject, there are numerous publications on religiousness and spirituality in AA and the“spiritual awakening” ofAA members [32-38]. Contrary to some false opinions, it should be clearly emphasized that this is not areligious program [39].
Associating AA with religion results not only from thefact that AA’s roots go back to theideas oftheChristian Oxford Groups, from which theconcept for 6 Steps (out of12) was taken, but also because theAA program mentions a“Higher Power” and God “as we understand Him”. In addition, thecessation ofdrinking by AA cofounder Bill W. was the result of something, as Dr. Silkworth put it, like a“conversion” or in the opinion of William James, aspiritual experience or “religious experience”, although Dr. Silkworth also wondered whether it could not be theresult ofpsychotic experiences (hallucinations?). Theatheist Bill W., who was once again in thehospital because ofdrinking alcohol, was known to shout in “spiritual agony” at night: “If there is aGod, let Him show Himself!”. And then, as he later described: “Suddenly theroom lit up with agreat white light. I was caught up into anecstasy which there are no words to describe. It seemed to me, in my mind’s eye, that I was on amountain and that awind not ofair but ofspirit was blowing. And then it burst upon me that I was afree man. (…) Agreat peace stole over me (…)” (Dublin Group, Inc. http://www.dubgrp.com/content/william-james-bill-wilson-and-development-alcoholics-anonymous-aa). “He always said that after that experience, he never again doubted theexistence ofGod. He never had another drink” [40: 130-131].
At thesame time in his personal story Bill emphasized that AA was to help thealcoholic “find apower greater than yourself which will solve your problem (…) When, therefore, we speak to you ofGod, we mean your own conception ofGod. This applies, too, to other spiritual expressions which you find in this book. (…) Our book is meant to be suggestive only (…) Abandon yourself to God as you understand God” (Anonymous Press, https://anonpress.org/bb/Page_45.htm). Although thespiritual (and not religious) nature oftheFellowship is emphasized, theassociation ofAA with religion may result from many members being considered “hopeless alcoholics” who, after numerous unsuccessful attempts to free themselves from alcohol, see their cessation ofdrinking as a“miracle from God” and as evidence ofGod’s presence or as “transcendental intervention” [41, 42]. In conclusion, it is worth remembering once more apart oftheAA Preamble which clearly states that “AA is not allied with any sect, denomination, politics, organization or institution (…). Our primary purpose is to stay sober and help other alcoholics to achieve sobriety”. At thesame time, theFifth Tradition clearly states that each AA group has but one primary purpose “to carry its message to thealcoholic who still suffers” [43].
The program proposed by Alcoholics Anonymous “makes it easier to gain insight into theessence ofaddiction and oneself, enables theanalysis ofinterpersonal contacts, supports in exploring and enriching potential opportunities for one’s own development and gives tips on how to achieve sobriety. In AA sobriety is understood in amuch broader sense than just maintaining abstinence, because it also includes achanged way ofthinking and feeling about oneself and others, and mature, and therefore ‘sober’ way offunctioning in life. Thegoals formulated in theTwelve Steps are implemented by individual group members in anindividual and often different way, and the‘steps’ only propose theorder ofanalyzing their own experiences and making changes” [44]. Theimportance ofAlcoholics Anonymous is demonstrated by research conducted in 1990, which showed that as many as 9% ofadult US residents have participated in AA meetings [45].According to Irvin Yalom [46], when comparing theTwelve-Step program with thefeatures ofgroup therapy it can be stated that this program is characterized by thefollowing:
•“hope – it is achieved by associating with other non-drinking alcoholics who show that dealing with theproblem is possible,
•universality – thanks to theexchange ofalcohol related experiences,
•information – by participating in various thematic meetings, informal conversations, and reading literature,
•imitation – as aresult oftherepetition ofAA texts and rituals,
•learning – knowing about theconcerns oftheillness, associating with other people, learning about ways to maintain sobriety,
•catharsis – AA gives theopportunity ofexperiencing ofstrong emotional relief,
•consistency – identification with theexperiences ofothers, engaging in less formal aspects ofAA meetings” [1: 292].

The difference between participating in professional addiction psychotherapy programs and using theTwelve-Step program within theFellowship ofAlcoholics Anonymous relies on, among others, thefact that AA participants take full, individual responsibility for thecourse and quality oftheir healing process; they themselves adopt and verify their goals; and their knowledge ofalcoholism (alcohol dependence) comes from other members oftheFellowship and literature recommended by AA. During AA meetings there is anexchange ofexperiences between participants. Knowledge and skills are expressed in asimple and understandable language and transferred through acommon-sense way and thewisdom resulting from thelife and theexperiences ofpeople who are recovering. At thesame time, traditional sayings, proverbs, rituals and symbols are used. Unlike professional psychotherapeutic meetings, participation in AA is not limited by time and anyone can participate in them as long as they like.
The blind can also use theAA program. To facilitate access, thebasic texts have been published in Braille, i.e. “Alcoholics Anonymous”, “Twelve Steps and Twelve Traditions” and “Daily Reflections”.In my opinion, thebest treatment for aperson with analcohol use disorder is theuse ofboth professional therapy and theAA Fellowship program. Work with asponsor9 in AA should be treated similarly to work with apsychotherapist. On theother hand, using thehelp oftwo specialists at thesame time (specialist-theoretician, i.e. therapist, and aspecialist-practitioner, i.e. asponsor from AA), is similar to treating thesame disease by two different doctors, which can do more harm than good. For this reason, I suggest that my patients first participate in theaddiction psychotherapy program, where they acquire basic knowledge about themselves and their illness in astructured manner, as well as theskills necessary to stop drinking and live asober life, and then continue therecovery process in AA, under theguidance ofthesponsor.
The most known “contribution” ofAlcoholics Anonymous to thetreatment ofalcohol dependent people, and later also ofother psychoactive substances, is theMinnesota Model. This approach was developed in thelate 1940s at theWillmar Hospital. It was theonly psychiatric hospital in theState ofMinnesota (1,800 beds) that accommodated alcoholics, with 100 beds dedicated for this purpose. Two hospital employees, adoctor (Nelson Bradley) and an“adviser” (Daniel Anderson), prepared aprogram for thetreatment ofhospitalized alcoholics based on AA experience [47-49]. Initial assumptions ofthemodel relied on acombination ofexperiences ofprofessionals and recovering alcoholics from AA with anindividualized approach to treatment and active participation ofthepatient’s family. Theinpatient treatment was carried out in anintensive (7 days aweek) 28-day program. TheMinnesota Model was described as amethod characterized by a“multidisciplinary approach to chronic disease” and treated as “inseparable from theprogram, practice and philosophy ofAlcoholics Anonymous” [50].

The history ofAlcoholics Anonymous in Poland

The first mention ofAlcoholics Anonymous in Poland was in ahandbook for doctors entitled “Treatment ofChronic Alcoholism” by Dr. Henryk Zajączkowski, apsychiatrist and neurologist published in 1950. Dr. Zajączkowski was thecreator oftheMain Mental Health Clinic in Warsaw, and in 1948 he founded thePatients’ Club, which can be considered theprototype ofaself-help group in our country. Dr. Zajączkowski wrote that “The fact oftheexistence ofgroups created by former alcoholics in thevarious organizational forms ofabstinent associations, like Alcoholics Anonymous, is thebest proof that alcoholics are perfectly capable ofcreating ahigh-level [psychotherapeutic – author’s note] group” [51]. Shortly after thepolitical thaw in 1956, after returning from ascholarship in London, Dr. Zbigniew Wierzbicki, athen young sociologist from thePoznań University ofEconomics, described in detail theassumptions oftheprogram ofAlcoholics Anonymous in thejournal Zdrowie i Trzeźwość (Health and Sobriety) (December 1957), and then introduced them to theemployees ofthealcohol outpatient clinic in Poznań, with which he cooperated. It was thefirst attempt to form anAA group in Poznań [52]. In the1960s, asimilar attempt was made in Warsaw by neurologist Tadeusz Kulisiewicz, MD. It was anunsuccessful, as Dr. Kulisiewicz reported, “some institutions absolutely did not allow this movement in thecountry. They were disturbed by (…) themention ofaHigher Power” [53]. In 1964, thepsychologist Maria Grabowska from alcohol outpatient clinic in Poznań informed General Service Office (GSO) in New York ofthetherapeutic group that met on Wednesdays (the so-called Wednesday group) as theAA group “Eleusis”. Thegroup was added to theGSO worldwide list ofAA groups. Thefirst two groups, which had meetings without non-alcoholics present and therefore could be called genuine Alcoholics Anonymous groups, emerged in Poznań not earlier than in the1970s. In fact the“Eleusis” group was created in 1974 on thebasis ofatherapeutic group led by Maria Matuszewska (who had replaced Maria Grabowska in 1971), while the“Ster” group, inspired by psychiatrist Dr. Danuta Dudrak, was founded in 1976 [52]. Thethird Polish AA group “Znicz”, at theAbstinence Club “Znicz” in Będzin, was founded by analcoholic, Sławek S. (a participant ofAA meetings in Poznań and thefirst spokesman in Polish AA Fellowship). Thefourth (or fifth?) group called “Odrodzenie” was founded in Warsaw in May 1980 and met at thePsychoneurological Institute in theAlcoholism Treatment Department, ofwhich I was in charge at thetime [54-56]. Despite some controversy, 1974 was recognized as theyear Alcoholics Anonymous Fellowship was established in Poland. For many subsequent years (and as is still thecase today), theFellowship ofAlcoholics Anonymous and AA groups were confused with abstinence clubs, which wrongly and probably unlawfully used thename “AA club” (Abstinent Anonymous, Anonymous Alcoholics, Abstinent Alcoholics).
The first Polish-language AA group in theworld was founded in 1966 in Chicago. There, in ahospital run by theCongregation oftheResurrection (‘Resurrectionists’)10, which was attended to many Polish alcoholics, thefirst Polish-language meeting ofAA took place outside ofPoland. Thehospital management decided that theAA group would be very helpful in thetreatment ofPolish-speaking alcoholic patients. At their request, Józef G. and acertain unspecified “psychiatrist” (a hospital employee or patient?) established thegroup. Soon, Józef (nicknamed Papa Joe and born in theUnited States), who had 10 years ofabstinence at thetime as aresult ofattending AA English-language meetings, joined thegroup. After two years, he took over as head ofthegroup. Soon thegroup had to change themeeting place because they could no longer afford to pay therent, which had been increased by thehospital authorities. Papa Joe commented that “first they wanted us to help them, and then told us to pay extra for it”11.
In 1982, thenational conference ofabstinence clubs was organized by thePsychoneurological Institute (later renamed theInstitute ofPsychiatry and Neurology). At theinitiative ofmembers oftheWarsaw AA group “Odrodzenie”, participants ofthis conference from theAA Fellowship met separately as representatives of13 AA groups existing at that time in Poland. TheAA Provisional National Service Committee was established, entrusting it with, among others, thetask oforganizing anationwide AA congress. The1st National AA Congress took place in Poznań in 1984; representatives from 34 groups attended. “The Status and Electoral Law oftheAA National Service Board in Poland” was adopted there, and theTrustees, theso-called Seven, were chosen [52: 182]. Soon, as early as 1985, thefirst issue ofthebulletin Ruch Anonimowych Alkoholików (precursor oftoday’s Zdrój), thePolish equivalent ofGrapevine (AA Grapevine, International Journal ofAlcoholics Anonymous) was published. By 1988, 238 AA groups and 9 intergroups (coordinating theactivities oflocal AA groups) were established in Poland, and Polish-language AA groups abroad were recognized as anintegral part ofAA in Poland. In 1991 there were already 470 AA groups and 10 intergroups; in 1994 – 858 and 23; in 1996 – 1110 and 46; in 1999 – 1469 and 56 respectively [57: 565-574]. Currently, there are around 2,800 Alcoholics Anonymous groups throughout Poland, including around 240 in prisons12. In 1995, theFoundation AA National Service Office in Poland was registered, which gave theAA groups in Poland legal services and enabled them theability e.g. to publish AA literature legally13.The late Prof. Wiktor Osiatyński (a constitutional lawyer and AA member since 1983) played animportant role in thedevelopment ofAlcoholics Anonymous in Poland during the1980s and 1990s. He translated part ofthebasic AA literature into Polish and was also alink between Poland and theUnited States [58]. He was also thefirst so-called public figure who spoke openly about his alcoholism on atelevision program in 1991.However, not all psychiatrists and doctors were convinced ofthis form ofassistance to alcohol dependent persons and theuse ofpsychotherapy in their treatment. Anexample would be theattitude ofProf. Tadeusz Bilikiewicz, aleading Polish psychiatrist from theperiod immediately following World War II who was anactive participant in theanti-alcohol movement, along with such psychiatrists like Witold Chodźko or Rafał Radziwiłłowicz. Although he agreed that alcoholism is adisease (“mainly apsychiatric and social problem”), what he considered most effective was aso-called forced treatment ofalcoholics and their “rehabilitation” through work. He was also asupporter oftheidea ofabstinence and promoted theintroduction ofaprohibition project he designed, prohibiting theproduction ofalcoholic beverages, because he assumed that this should significantly solve theproblem ofalcoholism. Dr. Kulisiewicz considered this proposal to be “absurd” and agreed with theother leading contemporary Polish “alkoholog” and psychiatrist, Dr. Leon Hrynkiewicz (director ofthepsychiatric hospital in Wrocław). In his opinion, no doctor should ever make this kind ofproposal. In theopinion ofDr. Hrynkiewicz “in thefight against alcoholism theAA movement is playing amajor role in theentire world (…) and we constantly undervalue it”. Professor Bilikiewicz also believed that dependent persons should not go unpunished, but at thesame time proclaimed that “drinkers are victims, not perpetrators (...) it is not so much thedrinkers who deserve punishment, but producers and sellers” ofalcoholic beverages [59].There were also extreme and radical attitudes among doctors, for example, thecall to organize forced labor camps for alcoholics, or denying themorbid nature ofalcoholism, putting alcoholism and drug addiction on apar with “social parasitism” and treating them as “specific crimes requiring deliberate social condemnation” [52: 97-98].

Adaptation oftheMinnesota Model in Poland

In Poland, theelements oftheMinnesota Model mentioned earlier were used for thefirst time in themid-1980s in theAlcoholism Treatment Department oftheInstitute ofPsychiatry and Neurology in Warsaw (today theDependence Therapy Centre IPiN). At that time, we were thefirst institution in this part ofEurope where psychotherapy was thebasis oftheprogram and in which we did not (unlike most ofthethen Polish alcohol treatment facilities) use aversion therapy, i.e. disulfiram (Anticol, Esperal) or theso-called ergotherapy, i.e. unpaid work for thehospital. Patients who had come to us for treatment from all over Poland often called us after they had returned home and complained that in their alcohol outpatient clinics they did not have psychotherapeutic support but were being “coerced” to take Anticol or Esperal. Therefore, they refused to continue treatment in these facilities.
In this situation, it became important to find another type ofsupport for patients who were completing treatment. Thealternative was to take advantage oftheexperiences ofAlcoholics Anonymous Fellowship, knowledge ofwhich was not widespread at that time. This involved attempting to teach our patients theAA program so that it would be possible to continue thehealing process in thedirection we recommended. With thehelp ofmore experienced AA members (employed as full-time occupational therapy instructors14), we began to acquaint patients with theAA Steps and recommend participation in AA group meetings. This made it possible to continue therecovery process by “working on steps” in theplace ofresidence. On this occasion, our former patients contributed to thedevelopment oftheFellowship, often establishing new AA groups in their area. Theinclusion ofelements oftheMinnesota Model in thetherapeutic program was not easy at all. For example, inviting one ofour former patients, arecovering alcoholic, to become amember oftherapeutic team, met with theprotests ofsome psychologists working in theward. It was alleged that amember ofthetherapeutic team should not be aperson whose therapeutic skills resulted solely from thefact ofundergoing their own therapy and from theknowledge oftheAA Twelve-Step program through participation in theAA Fellowship. I also perceived such anattitude as astruggle for “rule over people’s souls”. Psychologists were somewhat reassured by theassurance that thenew team member would deal exclusively with introducing patients to theTwelve-Step program and at thesame time would be anexample that one can live with dignity without alcohol. Years later, during my stay in theUnited States, that I visited therapeutic centers where thestaff consists ofprofessionally trained recovering alcoholics only, and in some ofthese centers I was theonly non-alcoholic and psychiatrist, which made me stand out as suspicious.
At that time, recovering alcoholics did not yet have theopportunity to undergo professional training in Poland. Over time, thesituation normalized and alcoholics could be trained and later become full members oftherapeutic teams in many addiction treatment centers in Poland.An extremely valuable opportunity to continue therecovery process was thetwo-week therapeutic stays we organized in Strzyżyna outside Warsaw (at theTraining and Rehabilitation Center oftheInstitute ofPsychiatry and Neurology), during which, with thehelp ofmore experienced members oftheAA and Al-Anon fellowships, we familiarized patients with theTwelve-Step program [60]. Between 1987 and 2009, thousands ofalcohol dependent persons and their relatives from all over Poland benefited from this form oftherapy. We also ran several Russian language groups, and because ofthesimilarity oflanguages, we accepted several Slovaks, and even aHungarian who spoke Polish (funds from theStefan Batory Foundation were used to finance programs for foreigners). Unfortunately, this idea collapsed along with changes in health care financing and new standards that were set for addiction treatment centers in Poland. Also, attempts to convince decision makers from theHealth Fund and later theNational Health Fund about theeffectiveness ofthis form of treatment and thesavings associated with it have also failed.
The therapy program developed in Strzyżyna between the1980s and 1990s was unique not just in Poland. For aperiod of2 weeks, classes took place every day from morning to late evening (9-10 hours aday). Selected leaders (people with longer periods ofrecovery in AA or Al-Anon), under thesupervision ofaprofessional coordinator, led small groups discussing theAA and Al-Anon Steps according to materials-guides prepared by us (groups discussing Steps 1-3, 4-5, 6-7, 8-10 and 11-12). Alcohol dependent and co-dependent persons (from AA and Al-Anon) worked on thefirst 5 Steps in separate groups, while from the6th Step, thegroups were mixed. Every evening anopen AA or Al-Anon meeting was held in which all participants and staff attended, followed by asummary oftheday, that is ajoint Step 10th. Only once ayear could aperson take part in this type ofprogram and learn thenext Steps in thefollowing years. In themeantime, we recommended that participants deepen their knowledge oftheprogram at AA or Al-Anon meetings where they live. For many years, this form oftherapy replaced working with asponsor for many people.
The cooperation ofalcohol outpatient treatment system with Alcoholics Anonymous was different in Poland and largely depended on theattitude ofthefacility’s management towards theAlcoholics Anonymous Fellowship. There were people who understood and accepted theAA program and also those who were reluctant and even hostile. I most often directed our “graduates” to those institutions where AA meetings were held and where people familiar with theTwelve-Step program worked. Sometimes they were recovering alcoholics. However, I warned patients against combining amore or less intensive addiction psychotherapy program with working on theSteps with anAA sponsor. I compared such situations to thetreatment ofthesame disease by two specialist doctors who do not follow thesame treatment methods. Thepatient then has to choose one ofthemethods. However, in some facilities, therapists did not allow patients to participate in AA meetings, assuming that this could disrupt theprocess oftheir therapy. In my opinion, themere participation in meetings, without working with thesponsor at thesame time, does not disturb thecourse ofthetherapy process (and may even support it). Therefore, during inpatient therapy at theDependence Treatment Centre oftheInstitute ofPsychiatry and Neurology, participation in meetings was one oftheobligatory elements ofthetherapeutic program. After theend ofthestay, theobligation ended and thechoice was solely ofthepatient [55].I assume that cooperation ofaddiction treatment and participation in theFellowship ofAlcoholics Anonymous should be mutually complementary. I proposed (and still offer) patients thebasic addiction psychotherapy program in inpatient or outpatient settings first. Thepatients acquire basic knowledge about oneself and one’s addiction, obtaining tools to protect thepatient from returning to alcohol, “dealing” with themost urgent psychological and social problems, and then consolidating and deepening therecovery process while working with asponsor on theAA Steps. However, for people who, despite many years ofcontacts with Alcoholics Anonymous, are not satisfied with their emotional state, I always suggest having aprofessional addiction psychotherapy program or in-depth therapy, followed by thecontinuation oftherecovery process with thesponsor within theFellowship.
From a40-year perspective on themutual relations between professionals and participants ofAlcoholics Anonymous, one can notice aclear dynamic from thefull dependence ofAA members on professionals in theinitial period to rejection and reluctance to accept any kind ofprofessional help, up to gratitude and partnership. On theother hand, with professionals I have observed achange in attitude from misunderstanding, fear and negation to acceptance and focus on cooperation.For afull picture oftherelationship oftheAA Fellowship with doctors and psychologists, one should also pay attention to asmall point ofcontention that has recently appeared between professionals and some members oftheAA Fellowship. This was aresult ofthefact that in 2016, with therecommendations oftheState Agency for thePrevention ofAlcohol-Related Problems, alcohol treatment facilities expanded their offer to include so called drinking reduction programs [61]. We decided to take such astep due to thefact that for many alcohol-dependent patients, immediate alcohol withdrawal, which was thebasic condition for starting therapy, was completely unrealistic. Most gave up therapy and continued drinking. It turned out that theoffer ofpatient additional treatment options gives him asense ofcontrol over thecourse oftreatment and thus increases thechances ofstaying in thetherapeutic process [62].
A program to reduce drinking, proposed to alcohol dependent persons (with disorders caused by moderate or severe alcohol use according to DSM-5) [63], who at themoment are unable or do not want to stop drinking alcohol should, in my opinion, be treated as achance for these people to look closely at their drinking, while under thewatchful eye ofaprofessional addiction therapist, and for thegradual withdrawal from alcohol [64]. In my experience, asignificant proportion ofparticipants in these programs decide, after some time and after unsuccessful attempts to limit drinking, to participate in programs focused on total abstinence. Cases ofthis kind are also described in theliterature [65].Those AA members who have superficially learned or misunderstood program to reduce drinking assumptions loudly protest and condemn professionals for “teaching controlled drinking”, which is contrary to theidea ofAlcoholics Anonymous, and especially to theidea ofbeing “powerless over alcohol”. TheAA First Step says “We admitted we were powerless over alcohol – that our lives had become unmanageable” [43].Among those who decide to try therapy are people who previously refused to try it and, which is ofparticular importance especially when most people with alcohol use disorders are not diagnosed and are not seeking treatment. Only about 20% undergo treatment [66-70]. Thetreatment itself is very often seen as unattractive and stigmatizing, and alcohol use disorders are perceived by asignificant part ofsociety, including health care workers, as amoral weakness, not as ahealth problem [71, 72]. This is extremely important in cases ofdependence in women. These adversities can be overcome only when theproblems become very serious. Other American epidemiological studies show that only about 25% ofalcohol dependent people ever undergo treatment, and theperiod from diagnosis to treatment is about 10 years [73].Today, numerous elements oftheMinnesota Model, which is geared towards full abstinence, lie at theheart oftherapeutic programs in alcohol treatment facilities in Poland. TheMinnesota Model has evolved over theyears and currently its basic assumptions include thefollowing:
•treating alcoholism as adisease significantly different from other mental disorders or diseases,
•treating alcoholism as aprimary disease (it is not amanifestation ofother disorders and alcoholism will not disappear after these have been resolved, and it does not result from any other disease, because it is adisease in itself),
•treating alcoholism as achronically progressive, fatal and, most importantly, faultless disease caused by many different factors (polyethiology),
•treating people who suffer from this disease with respect for their personal dignity and understanding,
•the belief that theinitial motivation does not determine thecourse and results oftreatment,
•an attempt to enable adependent person to identify with thesymptoms ofthedisease, which can elicit theneed to make changes in their life,
•recognition that one ofthemajor symptoms ofthedisease is denial (one often hears that alcoholism is adisease ofdenial and relapse), while theexistence ofdisease is also denied in thepatient’s immediate environment,
•making lifelong abstinence from all psychoactive substances along-term goal,
•systemic approach to thedisease, taking into account theactive participation ofclose ones in thetherapeutic process,
•conducting therapy through small groups – each patient is, however, treated individually, because they have their own way out ofthedisease and their own ways ofpreventing its relapse, which may threaten theabstinence oftheperson who is in theprocess ofmaking personal changes and changes in his/her life,
•maximizing thepotential ofamultidisciplinary team oftherapists; properly trained specialists among alcoholics or drug addicts who recover using theAA or NA program play animportant role (their employment began at theHazelden Center in 1954),
•the use oftheTwelve-Step program and thephilosophy ofAlcoholics Anonymous in therapy as well as thesystematic participation ofpeople receiving medical treatment in AA meetings [1: 180].
Classic treatment programs based on theMinnesota Model include detoxification; evaluation ofthemind; group meetings (because 80 to 90 percent ofclasses take place in group conditions); educational lectures and finally referral to appropriate services to continue therecovery process. These programs, conducted in inpatient centers and functioning according to theprinciples oftheTSF model (Twelve Steps Facilitation), facilitate theuse oftheAA Twelve-Step program, are very intense and tend to cause arapid change in thepatient’s life within avery short time (28 days). Theassumed goals oftreatment are recognition and acceptance ofpowerless over alcohol, as well as recognition oftheneed for change and help in immediately commencing changes in lifestyle and functioning, which is associated with “carrying” thepatient through thefirst 3-5 Steps [47].

Research on theeffectiveness oftheTwelve-Step Program

Research on theeffectiveness ofAlcoholics Anonymous Fellowship activity and themechanisms ofbehavior change (MOBC) during theimplementation oftheprogram suggest that Alcoholics Anonymous provides effective support in reducing public health problems. Theresearch also emphasizes that thechanges taking place during theTwelve-Step program process is very similar to those during psychotherapy. Thus, theprogram applies psychological methods to remove thesymptoms ofthedisorder and obtains beneficial changes in thestate ofhealth and behavior, without taking theperson away from their environment and incurring financial costs [74, 75]. Studies show that abstinence rates are twice as high for those who decide to attend AA meetings, and ahigher frequency ofattendance has apositive effect on maintaining abstinence [76]. Similar conclusions can be drawn from subsequent studies conducted on agroup of150 hospitalized patients. They showed that frequent participants at Alcoholics Anonymous meetings (before, during and after treatment) not only significantly reduced alcohol consumption but also reported fewer psychological problems and significantly improved quality oflife, compared to people who did not participate in AA meetings [77].
Studies ofa*group of495 AA members treated in public and private facilities show that working with asponsor benefits therecovery process and sustained abstinence [78]. Other researchers point out thebeneficial effects ofparticipation in AA on reducing short- and long-term alcohol consumption as well as theimportant role ofgroup consistency and dynamics, and ofhaving asponsor in therecovery process in theAA Fellowship [79, 80]. In aneight-year observation of466 persons (51% men) divided into 4 groups (no treatment, only AA, only treatment, and treatment plus AA) showed that those who had no treatment functioned theworst. Participation in AA or in therapy in thefirst year ofobservation was associated with maintaining abstinence by alarger percentage ofpersons tested after 8 years [81]. Swedish research suggests that a“membership ofself-help groups” has abeneficial effect on themaintaining abstinence ofthose participated in AA Twelve--Step program therapy [82]. There is much research which links long-term abstinence with theparticipation in AA meetings and working with asponsor [83-87]. However, it should be remembered that theAA Twelve-Step program speaks ofbeing “powerless over alcohol” and therefore recommends lifelong abstinence. Therefore, when assessing its effectiveness, researchers place themain emphasis on measuring thelength ofabstinence, often leaving out other important factors in therecovery process.
Researchers pay attention to one more aspect and emphasize that in times ofsuch prevalence ofalcohol-related problems, victims often face much stigmatization and discrimination and at thesame time theavailability oftreatment leaves much to be desired. Therefore, thepossibility ofrecovery in AA is amuch needed and convenient form ofhelp and good support for professional treatment [88].According to theaforementioned Prof. Vaillant, four factors determine theeffectiveness ofAA in relapse prevention: external supervision (the important role ofasponsor and theAA group), new and competitive behavior against dependence (substitute dependency), new caring relationships and increased spirituality. He argues that “like methadone in opiate addiction, thepositive emotions induced by AA provide asafe, nonpharmacological substitute for alcohol” [89]. He also emphasized theimportant role ofbehavioral-cognitive therapy in preventing relapses, while at thesame time he believed that “the skepticism ofsome professionals regarding AA (…) would appear to be unwarranted. Alcoholics Anonymous is probably without serious side effects” [90].
A special award for theFellowship ofAlcoholics Anonymous came from the10th US Congressional Report recommendation which states that “professional treatment based on the12-steps approaches can be as effective as other therapeutic approaches and may actually achieve more sustained abstinence” [91: 448]. Twenty years later, ananalysis of27 studies within Cochrane Library, with 10,565 participants, showed that therapy consisting ofencouraging participation in AA and becoming familiar with theTwelve-Step Facilitation program (TSF) delivers higher rates ofpersistent abstinence and reduces thenegative consequences ofdrinking alcohol, especially in thelong term (up to 3 years), compared to other evidence-based treatments, including cognitive behavioral therapy (CBT) and motivational enhancement therapy (MET). At thesame time, health care costs are significantly reduced [92-94].While there is no doubt that this approach has had much success, both AA itself and theAA Fellowship-based approach to therapy have also been criticized. As demonstrated by thereview ofrandomized studies from 1999, theAA program is no better than alternatives to it, and membership in AA can have negative effects. At thesame time, theauthors ofthis review stated that many ofthestudies included were methodologically incorrect [95]. However, theaforementioned research, published as part oftheCochrane Library, suggests that membership in AA is beneficial [93] and that there is no need for anyone to defend AA because theFellowship “will defend itself” [96].
Theresearchers emphasize that thealcohol dependent individuals, who also learn theAA program in therapy, after completing therapy receive support in therecovery process that including attitude changes, freedom from guilt about thepast and finding anew way oflife. There are studies showing that thanks to theAA program, about 2/3 ofpatients achieve “a good result one year after discharge from hospital” [97]. According to afollow-up study ofa*group of1083 men and women treated in addiction facility at theHazelden Foundation, 53% ofthesubjects maintained abstinence for ayear after leaving hospital [98]. In turn, Danish researchers found that patients who underwent therapy in theMinnesota Model remained abstinent for longer time compared to thecontrol group [99]. One recent study, based on a6-month follow-up ofparticipants in 24-hour therapy, claimed “a Minnesota-based treatment programme to be effective in helping people with alcohol dependence to reduce theamount ofalcohol they consume and sustain this reduction beyond thetreatment period” [100]. The follow-up study covered 245 drug dependent persons aged 12-18 divided into those who 1. completed treatment according to theMinnesota Model, 2. started such treatment but did not complete it, and 3. were on thewaiting list. After 12 months, positive results were seen in 53% ofthose who completed thetherapy program, and only in 15% ofthose who did not complete thetreatment, and in 28% ofthose in thewaiting group. Interestingly, during thefollow-up period, thesubjects mostly consumed alcohol, although they most often used marijuana before starting treatment [101].

Discussion

This outline ofthehistory oftheAA movement around theworld and in Poland presented in this article, and reflections on its development, thepeople using theprogram and therapeutic approaches etc. is not intended to be aprofessional historical analysis. It is anattempt to look at this movement from theperspective ofaperson involved in its development for decades. I have supported and accompanied theFellowship ofAlcoholics Anonymous in Poland over theyears and at thesame time I have gained experience and learned from its members coming to understand thealcoholic and his or her illness. I have also tried to involve AA members in supporting institutional forms oftreatment for dependent persons.
The history oftheFellowship shows that on theone hand theAA movement was autonomous and that it responded to theneeds ofmillions ofpeople suffering from drinking alcohol, but on theother hand it was dependent on specific social determinants. Although its initiators were often charismatic individuals, AA could not grow so dynamically without favorable circ*mstances. It is no accident that theAA movement was born in theUnited States at atime when theproject ofsobering up by theuse ofprohibition had failed. Thenew definition oftheproblem, thesources ofwhich were no longer in thedevil drink, but in theindividual, responded to society’s demand as it rejected prohibition and was no longer willing to accept thecurrent policy ofcontrolling alcohol. Moreover, according to AA ideology, thealcoholic could no longer be condemned as animmoral individual, because theproblem lay not in moral structure, but in theelusive factors that making one person more susceptible to illness than another.It is no accident that theAA movement become noticed in Poland during thepolitical thaw in thesecond half ofthe1950s, when many modern solutions were adopted in social policy. It was not until 1980 when theSolidarity movement initiated anopen debate on many social problems, including alcoholism, that AA groups emerged on alarger scale. Theunprecedented elsewhere development ofAA in Poland and implementation oftheTwelve Steps principles in medical care took place during theneoliberal systemic transformations in thenineties. At that time, thealcohol monopoly and control policy were rejected as a“remnant ofsocialism”.
Although we do not have accurate data on thenumber ofAA Fellowship members in Poland, it can be assumed that themajority ofpeople who could benefit from participation are not included. It seems that there is aneed for reflection on this topic and more options for people who are not able to accept abstinence as atreatment goal (one ofthepossibilities are theabovementioned drinking reduction programs). There is also alack ofresearch on factors favoring participation in Alcoholics Anonymous Fellowship, and especially on factors discouraging participation in theAA movement.The results ofresearch on theeffectiveness oftreatment to date confirm that themodel using theAA Twelve-Step program is similarly effective to models using cognitive behavioral therapy (CBT) or motivational dialogue [102]. Arecent analysis of27 studies from theCochrane Library showed, however, that using AA-related therapy programs provides ahigher percentage ofabstinence days than for cognitive behavioral therapy [93, 94]. This longer abstinence can be associated with participation in AA meetings after theend ofthetherapeutic program and with theawareness that theperson is “powerless over alcohol” on which Alcoholics Anonymous Fellowship places so much emphasis.
A study on theeffectiveness oftreatment in 1996 at theDependence Therapy Centre (OTU) oftheInstitute ofPsychiatry and Neurology, where we placed astrong emphasis on familiarizing patients with theTwelve-Step program, showed that at least 36% ofrespondents remained abstinent for aperiod of12 months. At thesame time, 66% reported animprovement in health, 76% improved relations with relatives, and 69% improvement in work situation [103]. Afew years later, I conducted astudy among former patients ofthesame center on “The impact ofthebasic therapeutic program on thesubjective assessment ofalcohol dependent patients’ thequality oflife” (IPiN: topic no. 34/2003, unpublished study). According to thestudy, one year after theend oftreatment, maintaining abstinence was positively correlated with participation in AA meetings. At thesame time, 40% ofrespondents reported animprovement in their material situation, 66% subjectively felt their health had improved, and 72% reported improved relationships with relatives (to asignificant extent in 40% oftherespondents). On theother hand, those who returned to drinking did so less often than before their therapy (74%) and their binges were shorter (77%) because they sought help much earlier than they did before treatment [104]. Other studies we conducted on theeffectiveness ofthebasic dependence psychotherapy program at OTU showed statistically significant improvement in all analyzed areas including asignificant increase in thesense ofcoherence and its components (senses ofcomprehensibility, controllability and sensibility), asignificant reduction in theseverity ofsymptoms in all scales studied (the severity ofdepressive symptoms was relatively most reduced) and there were significant changes in coping strategies [105].At this point, it is worth quoting aninteresting definition ofmental health recovery proposed by William Anthony, apsychiatrist and director ofthePsychiatric Rehabilitation Center in Boston: “Recovery is adeeply personal, unique process ofchanging one’s attitudes, values, feelings, goals, skills and/or roles. It is away ofliving asatisfying, hopeful and contributing life even with limitations caused by theillness. Recovery involves thedevelopment ofnew meaning and purpose in one’s life as one grows beyond thecatastrophic effects ofmental illness” [106].
Abstinence maintenance alone, which underlies theAA Twelve-Step program principle ofbeing “powerless over alcohol” and recommending lifelong abstinence, should not be theonly factor taken into account when assessing theeffectiveness oftreatment and recovery. Obtaining afairly objective picture oftreatment effectiveness is only possible when factors such as thegeneral physical and mental condition ofthetreated person, their family and professional functioning, material stability as well as changing theway ofdrinking after treatment are also taken into account (e.g. thefrequency ofdrinking, thenumber ofdays with and without alcohol, theamount ofalcohol consumed, thelength ofbinges as well as theassociated time after these binges in which thedrinker begins to seek help). Some researchers emphasize that maintaining abstinence does not have to go hand in hand with improving social functioning, i.e. working more regularly, limiting contacts with their current community or acquaintances, limiting or ceasing aggressive behavior in relation to their environment, joining in affairs at home and providing assistance in supporting thefamily, limiting or giving up illegal activities, as well as greater care for one’s own health, external appearance or housing conditions [107, 108].
However, comparing studies on theeffectiveness oftreating alcohol dependent persons is extremely difficult because thestudy groups differ in many respects. This includes thehealth ofgroup members, severity ofsymptoms and duration ofdependence, motivation for treatment, and existing therapeutic experience. There are also different ways ofimplementing therapy programs and differing competencies ofthose implementing these programs. From thepractitioner’s point ofview, however, it is not themost important thing that, for example, 2/3 ofpatients received a“good result”, more than half maintained abstinence, and others maintained abstinence longer than thecontrol group, but thefact that theAA program has helped many people recover from alcohol dependence, and has reduced their consumption in others, which must have had apositive effect on their health. It is also important that theTwelve-Step program ofAlcoholics Anonymous and treatment programs that take into account AA Fellowship assumptions are beneficial for therecovery process ofthousands ofalcohol dependent people. Thanks to this program, they gain support in maintaining abstinence, just like thousands more do thanks to abstinence clubs or sobriety organizations, religious or church institutions, or due to theperiodic adoption ofpharmacological agents. It should be emphasized that theamount oftime one can participate in Alcoholics Anonymous Fellowship is not limited and one can receive support for therest ofone’s life. Thechoice ofthemethod ofrecovery, however, always depends on theperson who has thealcohol problem. In turn, every individual who has been saved is important to adoctor or therapist.Although AA Fellowship, according to Tenth Tradition “has no opinion on outside issues”, its impact on public life turned out to be significant because:
•of thespread ofAA ideas: theAmerican Medical Association has granted alcoholism thestatus ofadisease,
•many therapeutic programs use theTwelve--Step program, and recommend that their patients participate in “twelve-step” self-help groups (e.g. AA, NA, AH),
•those convicted for drinking and driving offences are ordered to attend AA meetings,
•recovering alcoholics who participate in Alcoholics Anonymous Fellowship are employed in theimplementation oftherapeutic programs,
•specialist training programs include knowledge oftheTwelve-Step program,
•many other self-help groups have been formed that include theTwelve-Step program [1: 286-287].
The world-famous American writer and publicist, Kurt Vonnegut asked “What has been America’s most nurturing contribution to theculture ofthis planet so far? Many would say Jazz. I, who love jazz, will say this instead: Alcoholics Anonymous” [109]. In his opinion it is important that America gave theworld “the idea ofAlcoholics Anonymous because it provided people with anew family which would care for them” [110].In conclusion, I would like to quote thewords ofWilliam R. Miller – aco-creator ofthemotivational dialogue method and anoutstanding researcher, winner ofthe1994 Jellinek Memorial Awards, professor ofpsychology and psychiatry at theUniversity ofNew Mexico in Albuquerque. After dealing with addiction for 40 years, he said: “I will never understand alcoholism or theessence ofAA from theinside, but over time I began to appreciate thedepth and scope ofthis movement with great gratitude – acommunity which is undeterred in its attempt to help tormented people with their suffering. In this sense, I made friends with Bill W.” [111: 272].I must add that I find great satisfaction in that, by directing my dependent patients to theFellowship ofAlcoholics Anonymous, I could, as adoctor, provided effective help to many sick and suffering people. Many of them, thanks to therapy and later thecontinuation ofrecovery through theTwelve--Step program, have become healthier than before their illness, and this is extremely rare in medicine.

Conclusions

There is no doubt that both doctors (especially psychiatrists) and psychologists have significantly contributed to thecreation and development oftheAlcoholics Anonymous Fellowship around theworld and in Poland. Numerous studies show that this has borne fruit as significant support from theAA Fellowship for thetreatment ofpeople dependent on alcohol and/or other psychoactive substances as well as for thetreatment ofthose suffering from other mental health problems. Participation in Alcoholics Anonymous should be treated as agood form ofcoping with alcohol use disorders and as one ofthemost promising and effective forms ofpost-therapeutic care, which favors theconsolidation oftreatment results and thus not only saves human health and life, but also significantly relieves public health care system.

Wprowadzenie

W leczeniu osób zzaburzeniami używania substancji psychoaktywnych, wtym alkoholu, konieczna jest współpraca między profesjonalistami (tj. lekarzami, psychologami iinnymi terapeutami) asystemami oparcia pacjenta. „Naturalnymi inajbardziej rozpowszechnionymi systemami oparcia dla człowieka są: małżeństwo, bliska rodzina, krewni czy grupa przyjaciół. Innymi przykładami mogą być grupy religijne, grupy służące osobom cierpiącym, grupy służb ochotniczych oraz szeroko rozpowszechnione grupy samopomocy/wzajemnej pomocy” [1: 279]. Grupy samopomocy wspierają wistotnym stopniu systemy ochrony zdrowia przez korzystny wpływ na stan zdrowia swoich członków, którym umożliwiają:
•opanowanie urazu będącego skutkiem zaistniałego problemu,
•akceptację problemu,
•doskonalenie umiejętności radzenia sobie zproblemem,
•rozładowanie emocji dzięki emocjonalnemu oraz społecznemu oparciu izrozumieniu,
•zapanowanie nad losem dzięki wzajemnemu wspieraniu się izaspokajaniu zbliżonych potrzeb,
•pogłębianie wiedzy owspólnym problemie oraz uzyskanie pomocy wjego lepszym zrozumieniu,
•wspólne działania przez kontakt zosobami mającymi te same problemy, uzyskanie psychospołecznego substytutu tego, co się straciło,
•rozbudzenie terapeutycznych możliwości uswoich członków przez poznanie praktycznych sposobów radzenia sobie zproblemem,
•stworzenie nowego układu stosunków iznalezienie nowego sposobu na życie, awięc stworzenie warunków do jego normalizacji [1: 279–280].
Dzięki wymienionym wyżej możliwościom dochodzi do ograniczenia ujemnych skutków wielu problemów psychospołecznych napotykanych przez jednostkę. Uczestnicy grup samopomocy wzorują się na własnych doświadczeniach iuzupełniają je owiedzę pochodzącą zzewnątrz, tzn. od profesjonalistów.Udzielanie pomocy innym, traktowane jako służba na rzecz społeczności, dobry uczynek czy samodoskonalenie, poprawia samoocenę itym samym wpływa bardzo korzystnie na samopoczucie pomagającego. Wiele osób unika dzięki temu degradacji, jakiej doświadczają ci, którzy są tylko biorcami pomocy.Wśród grup samopomocowych szczególną popularnością cieszą się te wspierające osoby zproblemem alkoholowym iich bliskich, czyli Wspólnota Anonimowych Alkoholików (AA), grupy rodzinne Al-Anon iAlateen oraz kluby abstynenta. Ich duża przydatność wudzielaniu skutecznego wsparcia tym osobom jest bezdyskusyjna.
Celem artykułu jest zaprezentowanie jednej zform wsparcia dla osób zzaburzeniami używania alkoholu (AUD), jaką jest Wspólnota AA. Przedstawienie jej historii, podstawowych założeń, ukazanie roli lekarzy ipsychologów wjej powstawaniu irozwoju, atakże przedstawienie wyników badań – zarówno nad efektami uczestnictwa we Wspólnocie AA, jak iudziałem wprofesjonalnej terapii wykorzystującej doświadczenia iprogram Wspólnoty.

Rozwój Wspólnoty AA na świecie

Wspólnota Anonimowych Alkoholików istnieje od 1935 r., tj. od czasu, kiedy spotkało się dwóch „beznadziejnych” alkoholików izamiast rozstać się po kilkunastu minutach, spędziło na rozmowie wiele godzin. Obaj byli zdziwieni, że podczas tego ikolejnych spotkań nie odczuwali potrzeby picia alkoholu. Kiedy to sobie uświadomili, zaczęli szukać innych osób zproblemami alkoholowymi ispotykać się znimi. To pierwsze spotkanie doszło do skutku wmiejscowości Akron (Ohio, USA) dzięki wspólnym znajomym zGrupy Oksfordzkiej. Jego uczestnikami byli makler giełdowy Bill W. (William Griffith Wilson, 1895–1971) ichirurg dr Bob (Robert Halbrook Smith, 1879–1950). Bill miał za sobą wiele pobytów wzakładach odwykowych (np. wlatach 1933–1934 był hospitalizowany czterokrotnie), adr Bob nie był już wstanie operować [1: 282].Początek Wspólnoty AA, awcześniej ruchów „przeciwalkoholowych”, można łączyć zpowstałymi wStanach Zjednoczonych towarzystwami propagującymi wstrzemięźliwość (1803 r. wMoreau wstanie Nowy Jork iw1813 r. wBostonie). W1826 r. powstało Amerykańskie Stowarzyszenie Popierania Trzeźwości, które propagowało umiarkowane spożywanie alkoholu [2]. Kolejnym etapem były próby samoorganizowania się alkoholików, kiedy wmieście Baltimore sześciu mężczyzn nadużywających alkoholu założyło w1840 r. Stowarzyszenie Trzeźwości im. Jerzego Waszyngtona igłosiło ideę drogi powrotu do godnego życia [3]. Stowarzyszenie to początkowo gromadziło wswoich szeregach samych alkoholików, później zaczęli dołączać różni działacze społeczni ipolityczni. Wszczytowym okresie rozwoju Stowarzyszenie liczyło 300, amoże nawet 600 tys. członków [4: 40–45, 5: 19]. Stopniowo zaczęło zajmować się jednak innymi ważnymi społecznie sprawami, np. zniesieniem niewolnictwa i polityką. Na skutek tego, pierwotna idea wspierania alkoholików po kilku latach upadła.Na przełomie XIX iXX w. za sprawą luterańskiego pastora, dr. Franka Buchmana, powstała Chrześcijańska Wspólnota Pierwszego Wieku, której celem było odnowienie tego, co stanowiło istotę chrześcijaństwa zI w. n.e. Ztej Wspólnoty wyłoniła się później tzw. Grupa Oksfordzka [1: 281]. Obowiązywała wniej m.in. zasada czterech absolutów, tj. absolutnej uczciwości (w stosunku do siebie iinnych, wsłowach, czynach imyślach), absolutnego altruizmu (stałej gotowości do pomagania innym), absolutnej czystości (ciała, umysłu izamierzeń) oraz absolutnej miłości (do Boga ido bliźniego, takiej jak do siebie samego) [6: 108]. Ta idea dotarła wkrótce do Stanów Zjednoczonych idzięki kontaktom z Grupą Oksfordzką spotkali się założyciele Wspólnoty AA.W grupach oksfordzkich przywiązywano szczególną wagę do moralności iodnowy „grzeszników”, oczekiwano zatem, że alkoholicy, którzy do nich dołączyli, będą „padać na kolana” jako grzesznicy iwstawać jako osoby nawrócone i„czyste”. Takie podejście nie odpowiadało Billowi W. iczęści alkoholików. Uznali oni, że „zbyt agresywna ewangelizacja” odstręcza wiele osób od przyłączenia się do Wspólnoty. Wefekcie, w1937 r. grupa 40. alkoholików odłączyła się od grup oksfordzkich, przyjmując nazwę „bezimienna garstka alkoholików”, aw1938 r. – Anonimowi Alkoholicy [1: 282]. Pociągnęło to za sobą zmianę języka izamiast grzechu pojawiło się uznanie bezsilności wobec alkoholu, zamiast „jedynego Boga” pojęcie „Siły Wyższej”, rozwój wewnętrzny zamiast religijności oraz przemiana duchowa zamiast odnowy moralnej. Alkoholizm przestał być rozpatrywany wkategoriach grzechu, zaczęto natomiast dostrzegać wnim jeden zproblemów zdrowotnych. Dlatego lekarze ipsychologowie odegrali później istotną rolę wrozwoju Wspólnoty oraz kształtowaniu się jej programu zdrowienia ibywają nazywani jej „ojcami duchowymi”. Jednocześnie dość szybko zauważyli we Wspólnocie sprzymierzeńca wleczeniu alkoholizmu1, który dopiero w1946 r. nazwany został przez Jellinka chorobą [7].Powstanie Wspólnoty AA nastąpiło wkrótce po zakończeniu okresu prohibicji wStanach Zjednoczonych (lata 1920–1933). Jej powstaniu sprzyjały oczekiwania społeczne, wtym stosunek społeczeństwa amerykańskiego do prohibicji. Prohibicja była bowiem niepopularna, kosztowna iprzyniosła wiele szkód (m.in. wzrost przestępczości – powstanie „czarnego rynku” imafii oraz spadek szacunku dla prawa). Stąd wszelkie inne działania mające na celu ograniczenie negatywnych skutków nadmiernego używania alkoholu spotykały się ze społeczną aprobatą.
Idea AA znalazła wielu sprzymierzeńców nie tylko wświecie medycznym, lecz także wśród autorytetów naukowych. Jedną zosób, której poglądy dały podwaliny programowi Wspólnoty, był profesor Uniwersytetu Harvarda – William James2, prekursor zarówno behawioryzmu, jak ipsychologii humanistycznej, profesor filozofii oraz psycholog religii, przywiązujący dużą wagę do doświadczeń iprzeżyć religijnych (mistycznych). Znane jest jego powiedzenie: „Największe odkrycie moich czasów to prawda, że człowiek może zmienić siebie, zmieniając swój stosunek do świata” [8]. Drugą osobą, która wpłynęła na kształtowanie się programu AA, był Carl Gustav Jung, szwajcarski psycholog ipsychiatra, twórca psychologii głębi. Podczas opracowywania programu Dwunastu Kroków jego poglądy wziął pod uwagę jeden zzałożycieli AA – Bill W. [9–11]. Na założenia ideowe AA wywarł również wpływ amerykański psychiatra ipsychoanalityk Harry Stock Sullivan, który postawił tezę, że „budowanie bezpieczeństwa nie odbywa się przez unikanie zagrożeń, lecz wychodzenie im naprzeciw” [12: 521].
Szczególnego wsparcia powstającej Wspólnocie AA udzielał, od pierwszych dni jej istnienia, nowojorski lekarz-neurolog William Silkworth – mówiono onim: „mały lekarz, który kochał pijaków”. Wlatach 30. leczył Billa W. ipodsunął mu wówczas prace Williama Jamesa, wtym „Doświadczenia religijne”, gdzie można było przeczytać, że trudne doświadczenia życiowe poprzedzają wystąpienie „wstrząsów duchowych” [13]. William Silkworth był pierwszym lekarzem, którego można nazwać prawdziwym przyjacielem AA. Zkolei lekarz-psychiatra, dr Harry Tiebout, jako pierwszy wprowadzonym przez siebie oddziale wydzielił miejsca do leczenia alkoholików, awswojej pracy wykorzystywał doświadczenia AA iprzekonywał do nich innych lekarzy. ZBillem W. zetknął się, lecząc go zpowodu depresji, iwówczas przekonał się do Wspólnoty AA. Wlipcu 1939 r. wczasopiśmie Lancet opublikował swój pierwszy artykuł na temat AA pt. „Nowe podejście do psychoterapii wprzewlekłym alkoholizmie”, awlatach 40. i50. wQuarterly Journal ofStudies on Alcohol opublikował kilka artykułów dotyczących leczenia alkoholizmu iroli AA wtym leczeniu [14–17]. W1957 r. został Powiernikiem klasy A(nie-alkoholikiem) we Wspólnocie AA3. Na ważną rolę Wspólnoty AA w„wychodzeniu” zalkoholizmu zwracało uwagę wiele osób, które wpierwszych latach bardzo ją wspierały, wtym osoby duchowne, takie jak wspomniany już Frank Buchman, dr Samuel Shoemaker – pastor Kościoła Episkopalnego, ojciec Edward Dowling, jezuita, czy siostra Mary Ignatia zkatolickiego zakonu Sióstr Miłosierdzia św. Augustyna. Protestancki duchowny, dr Harry Emerson Fosdick, recenzent wydanej w1939 r. książki „Anonimowi Alkoholicy” (potocznie nazywanej „Wielką Księgą” – „Big Book”)4, napisał: „gdy eksalkoholik (…) rozmawia zaktywnym alkoholikiem, wówczas wyniki potrafią być nadzwyczajne itakie właśnie były wżyciu niezliczonych tysięcy ludzi” [18: 422]. Zkolei prof. Foster Kennedy (prezes Amerykańskiego Towarzystwa Neurologicznego od 1940 r.) stwierdził: „Nie mam żadnych wątpliwości, że człowiek, który sam siebie wyleczył zpociągu do alkoholu, jest znacznie większą potęgą wleczeniu alkoholizmu niż lekarz, który nigdy nie był naznaczony tym przekleństwem” [18: 417].
Pierwsza grupa AA na terenie szpitala powstała wgrudniu 1939 r. wRockland State Hospital wstanie Nowy Jork5. Kolejnym historycznym wydarzeniem był artykuł Jacka Alexandra pt. „Anonimowi Alkoholicy. Niewolnicy alkoholu uwolnieni, teraz uwalniają innych”, zamieszczony w1941 r. wSaturday Evening Post [19]. Po tym artykule napłynęło tysiące listów izamówień na książkę „Anonimowi Alkoholicy”, aWspólnota zaczęła gwałtownie się rozrastać [20].W tym miejscu warto wspomnieć, że podobną rolę odegrał wPolsce artykuł Wiktora Osiatyńskiego pt. „Grzech czy choroba”, zamieszczony wPolityce wgrudniu 1985 r., apóźniej wydany w1992 r. przez Instytut Psychiatrii iNeurologii wksiążce pod tym samym tytułem6. Dzięki tym publikacjom wiele osób zdecydowało się nawiązać kontakt zplacówką terapeutyczną lub przystąpić do AA.Za historyczny można uznać również moment zaakceptowania w1945 r. przez Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne, dzięki rekomendacji dr. Tiebout, Wspólnoty AA jako nowej możliwości do wykorzystania wleczeniu alkoholików. Trzy lata wcześniej, w1942 r., Wspólnota przekroczyła bramy więzienia wSan Quentin wKalifornii, gdzie powstała pierwsza grupa AA.
Kolejne ważne wydarzenie miało miejsce w1951 r., kiedy Wspólnota AA otrzymała od Amerykańskiego Towarzystwa Zdrowia Publicznego, dzięki rekomendacji 12 tys. lekarzy-członków tego towarzystwa, Nagrodę Laskerów (nazywaną amerykańskim Noblem). Nagrodę przyznano „w uznaniu unikalnego iwybitnie skutecznego podejścia do alkoholizmu (…) odwiecznego problemu społecznego. Potwierdzając, że alkoholizm jest chorobą, AA pomaga jednocześnie zmyć przypisywane temu stanowi piętno społeczne” [21]. W1956 r. Amerykańskie Towarzystwo Medyczne uznało alkoholizm za chorobę, wdużym stopniu dzięki kontaktom zprzedstawicielami Wspólnoty AA. Wopublikowanej rezolucji stwierdzono, że: „należy wezwać szpitale do rozważenia przyjmowania pacjentów zrozpoznaniem alkoholizmu, opierając się na stanie konkretnego pacjenta, anie na ogólnym sprzeciwie wobec wszystkich takich pacjentów” [22]. Wkrótce podobne podejście do leczenia alkoholizmu pojawiło się wEuropie [23].
Obecnie Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne iAmerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne zalecają kierowanie pacjentów leczonych zpowodu uzależnień do grup samopomocowych [24, 25]. Grupy posługujące się programem Dwunastu Kroków są traktowane jako ważny element systemu opieki nad pacjentami zzaburzeniami używania substancji psychoaktywnych [26].W ostatnich latach niezwykle ważną rolę wpopularyzacji idei Wspólnoty AA odegrał prof. George Vaillant, psychiatra ipsychoanalityk, profesor Uniwersytetu Harvarda, autor wielu badań ipublikacji dotyczących psychologii, psychiatrii ialkoholizmu, wtym również badań na temat AA, uhonorowany w1991 r. Jellinek Memorial Award7. Wspierał igorąco polecał Wspólnotę AA jako sposób na radzenie sobie zuzależnieniem od alkoholu izwracał uwagę na to, że: „AA nie przestaje działać nawet wtedy, kiedy pacjent opuści klinikę”. W1998 r. został nawet Powiernikiem klasy Awe Wspólnocie AA [27].Prowadzone od 1968 r. losowe badania ankietowe członków Wspólnoty AA wStanach Zjednoczonych iKanadzie uwzględniają także informacje na temat Wspólnoty ijej związków zlecznictwem. Jak wynikało zbadań z2014 r., zudziałem 6 tys. członków, 59% ankietowanych uczestniczyło wjakiejś formie terapii wzwiązku ze swoim piciem, a57% zostało skierowanych do AA przez pracowników ochrony zdrowia [28]. Zkolei polskie badania wykazały, że 76,9% ankietowanych członków AA przed przystąpieniem do AA brało udział wterapii wplacówkach lecznictwa odwykowego [29]. Te fakty są przykładem wzajemnego uzupełniania się wniesieniu pomocy osobom uzależnionym od alkoholu.
Obecnie Wspólnota AA na świecie liczy ponad 2 mln członków, którzy spotykają się wponad 120 tys. grup (wg General Service Office w2018 r. było 2 130 419 członków oraz 125 352 grupy AA) [30]. Warto wspomnieć, że we Wspólnocie funkcjonują również oddzielne grupy AA dla specjalnych populacji (szersze omówienie na str. 170) [31].Zasady AA zostały zaadaptowane przez wiele innych grup samopomocowych. Na świecie spotykają się, że wymienię dla przykładu tylko kilka znich, grupy Anonimowych Narkomanów od 1953 r., Anonimowych Hazardzistów (1957 r.), Anonimowych Żarłoków (1960 r.), Anonimowych Dłużników (1968 r.), Anonimowych Lekomanów (1975 r.), Anonimowych Pracoholików (1983 r.), Anonimowych Nikotynistów (1985 r.), Anonimowych Chorych na Raka (1987 r.) czy Anonimowych Chorych na Cukrzycę (1990 r.). Istnieją również grupy samopomocowe dla osób cierpiących na fobie, dla chorych na depresję, schizofrenię, atakże dla osób ztzw. podwójną diagnozą [1: 293].

Program zdrowienia proponowany przez AA imodel Minnesota

Proponowany przez Wspólnotę AA program zdrowienia wyłożony jest wDwunastu Krokach. Zachowaniu jedności Wspólnoty służy Dwanaście Tradycji. Podstawowe informacje na temat Wspólnoty zawiera Preambuła: „Anonimowi Alkoholicy są wspólnotą mężczyzn ikobiet, którzy dzielą się nawzajem doświadczeniem, siłą inadzieją, aby rozwiązać swój wspólny problem ipomagać innym wwyzdrowieniu zalkoholizmu. Jedynym warunkiem uczestnictwa we Wspólnocie jest chęć zaprzestania picia. Nie ma wAA żadnych składek ani opłat, jesteśmy samowystarczalni poprzez własne, dobrowolne datki. Wspólnota AA nie jest związana z żadną sektą, wyznaniem, działalnością polityczną, organizacją lub instytucją, nie angażuje się w żadne publiczne polemiki, nie popiera ani nie zwalcza żadnych poglądów. Naszym podstawowym celem jest trwać w trzeźwości i pomagać innym alkoholikom w jej osiągnięciu”. Można też przeczytać, że „Zasady wypracowane przez AA są jedynie wytyczną dla ogólnego rozwoju” [21: 50–51].
Bliższe ibardziej szczegółowe zapoznanie się zprogramem Dwunastu Kroków, znajomość literatury znim związanej, aszczególnie osobisty udział wspotkaniach (mityngach) grup AA pozwalają stwierdzić, że proponowany program jest dostępny praktycznie dla każdego alkoholika, bez względu na jego wiek, wykształcenie, status społeczny czy wyznawaną religię [1: 288]. Spotkania grup AA (powszechnie używane jest określenie „mityngi AA”) mogą mieć charakter zamknięty (wyłącznie dla osób uzależnionych od alkoholu) lub otwarty (może uczestniczyć każdy), mogą się na nich wypowiadać wszyscy (mityngi dyskusyjne na zaproponowany temat) lub swoim doświadczeniem dzielą się tylko wytypowane wcześniej osoby (tzw. mityngi spikerskie), są też mityngi poświęcone Krokom AA, Tradycjom AA, Koncepcjom AA, poświęcone czytaniu „Wielkiej Księgi” czy „Życia wtrzeźwości”. Są mityngi dla początkujących, mityngi informacyjne iorganizacyjne, atakże mityngi dla młodych, wyłącznie dla kobiet czy też osób LGBT. Wtrosce oochronę autorytetu organizowane są również mityngi dla niektórych grup zawodowych, np. lekarzy, prawników czy wyłącznie dla terapeutów, którzy nie chcą mówić oswoich problemach wobecności aktualnych bądź przyszłych pacjentów8.W literaturze przedmiotu można spotkać liczne publikacje na temat religijności iduchowości wAA oraz „duchowego przebudzenia” członków Wspólnoty [32–38]. Wbrew niektórym fałszywym opiniom należy jednak wyraźnie podkreślić, że nie jest to program religijny [39].
Łączenie AA zreligią wynika nie tylko zfaktu, że korzenie AA sięgają idei chrześcijańskich grup oksfordzkich, skąd zaczerpnięto pomysł na 6 (z 12) Kroków, ale także stąd, iż program AA wspomina o„Sile Wyższej” oraz oBogu „jakkolwiek Go pojmujemy”. Dodatkowo zaprzestanie picia przez współzałożyciela AA, Billa W., było wynikiem czegoś w rodzaju „nawrócenia”, jak to określał dr Silkworth, przeżycia duchowego czy „doświadczenia religijnego” wg Williama Jamesa, chociaż dr Silkworth zastanawiał się również nad tym, czy nie mogło to być efektem przeżyć psychotycznych (halucynacji?). Ateista Bill W., który zpowodu picia alkoholu znalazł się po raz kolejny wszpitalu, w„agonii duchowej” miał wnocy zawołać: „Jeśli Bóg istnieje, niech się ujawni”, iwówczas, jak to później opisał, „Nagle mój pokój rozbłysnął nieopisanym białym światłem. Opanowało mnie uniesienie nie do opisania. (…) oczyma duszy ujrzałem górę. Stałem na jej szczycie, awiał wielki wiatr (…). Wówczas nadeszła porażająca myśl: jesteś wolnym człowiekiem. (…) Ogarnął mnie wielki spokój (…) już nie musiałem się martwić”. „Po tym doświadczeniu już nigdy więcej nie wątpił wistnienie Boga. I nigdy więcej nie wypił ani kropli” [40: 130–131].
Jednocześnie wswoich wypowiedziach Bill podkreślał, że AA ma pomóc „w znalezieniu Siły Większej niż ty sam. Siły, która rozwiąże twój problem (…) Dlatego też, kiedy mówimy oBogu, mamy na myśli twoje własne pojęcie Boga. Dotyczy to również wszystkich duchowych pojęć zawartych wtej książce. (…) Anasza książka zawiera wyłącznie sugestie (…) Oddaj się Bogu, takiemu jak Go sam pojmujesz” [21: 38–39, 143].Chociaż podkreślany jest duchowy (a nie religijny) charakter Wspólnoty, do łączenia jej zinstytucjami ocharakterze religijnym może jednak też skłaniać fakt, że wielu członków Wspólnoty, uznawanych przez swoje otoczenie za „beznadziejnych alkoholików”, po licznych nieudanych próbach uwolnienia się od alkoholu postrzega zaprzestanie przez siebie picia jako „cud od Boga”, dowód na obecność Boga czy „interwencję transcendentalną” [41, 42]. Kończąc ten temat, warto przypomnieć jeszcze fragment Preambuły AA, która mówi jednoznacznie, że: „Wspólnota AA nie jest związana zżadną sektą, wyznaniem, działalnością polityczną, organizacją lub instytucją (…). Naszym podstawowym celem jest trwać w trzeźwości ipomagać innym alkoholikom wjej osiągnięciu”. Jednocześnie Piąta Tradycja wyraźnie mówi, że główny cel AA to „nieść posłanie alkoholikowi, który jeszcze cierpi” [43].
Proponowany przez Wspólnotę „program ułatwia uzyskanie wglądu wistotę uzależnienia oraz wsamego siebie, umożliwia analizę swoich kontaktów interpersonalnych, wspiera wpoznawaniu iwzbogacaniu potencjalnych możliwości własnego rozwoju oraz daje wskazówki, wjaki sposób można osiągnąć trzeźwość. Trzeźwość rozumiana jest wAA znacznie szerzej niż samo utrzymywanie abstynencji, ponieważ obejmuje również zmieniony sposób myślenia, odczuwania siebie iinnych oraz dojrzałe, awięc «trzeźwe» funkcjonowanie wżyciu. Cele sformułowane wDwunastu Krokach są realizowane przez poszczególnych członków grup wsposób indywidualny iczęsto odmienny, a«kroki» proponują jedynie kolejność przeprowadzania analizy własnych doświadczeń idokonywania zmian” [44]. Otym, jak ważną społecznie rolę odgrywa Wspólnota AA, świadczą przeprowadzone w1990 r. badania, które wykazały, że aż 9% dorosłych mieszkańców Stanów Zjednoczonych uczestniczyło wspotkaniach Wspólnoty AA [45].Porównując program Dwunastu Kroków zcechami terapii grupowej wg Irvina Yaloma [46], można stwierdzić, że program ten charakteryzuje:
•„nadzieja – uzyskuje się ją poprzez obcowanie zinnymi niepijącymi alkoholikami, którzy pokazują, że poradzenie sobie zproblemem jest możliwe,
•uniwersalność – dzięki wymianie doświadczeń związanych zalkoholem,
•informacja – poprzez udział wróżnotematycznych mityngach inieformalnych rozmowach oraz czytaniu literatury,
•naśladownictwo – dzięki powtarzalności tekstów irytuałów AA,
•uczenie się – dotyczy poznawania swojej choroby, obcowania zinnymi ludźmi, poznawania sposobów utrzymywania trzeźwości,
•katharsis – AA daje możliwość jej przeżycia,
•spójność – dzięki utożsamianiu się zdoświadczeniami innych, angażowaniu się wmniej formalne aspekty mityngów AA” [1: 292].
Różnica między uczestniczeniem wprofesjonalnych programach psychoterapii uzależnień akorzystaniem zprogramu Dwunastu Kroków, wramach Wspólnoty AA, polega m.in. na tym, że uczestnicy Wspólnoty biorą pełną, indywidualną odpowiedzialność za przebieg ijakość procesu swojego zdrowienia, sami przyjmują iweryfikują stawiane przed sobą cele, aich wiedza na temat alkoholizmu (uzależnienia od alkoholu) pochodzi od innych członków Wspólnoty oraz zliteratury zalecanej przez Wspólnotę. Podczas spotkań grupy AA (mityngów) dochodzi do wymiany doświadczeń między uczestnikami, awiedza iumiejętności są przekazywane prostym izrozumiałym dla wszystkich językiem, wsposób zdroworozsądkowy, wynikający zmądrości życiowej izdoświadczeń osób zdrowiejących. Jednocześnie wykorzystywane są tradycyjne powiedzonka, przysłowia, rytuały isymbole. Wodróżnieniu od profesjonalnych spotkań psychoterapeutycznych, udział wspotkaniach Wspólnoty AA nie jest ograniczony czasowo ikażdy może znich korzystać tak długo, jak tylko zechce. Z programu AA mogą korzystać także osoby niewidome, adla ułatwienia im dostępu do literatury zostały wydane wjęzyku Braille’a podstawowe pozycje, tj. „Anonimowi Alkoholicy”, „Dwanaście Kroków iDwanaście Tradycji” oraz „Codzienne refleksje”.Moim zdaniem, najlepsze dla osoby zzaburzeniami używania alkoholu jest korzystanie zarówno zterapii profesjonalnej, jak izprogramu Wspólnoty AA. Pracę ze sponsorem9 wAA należy traktować podobnie jak pracę zpsychoterapeutą. Natomiast korzystanie wtym samym czasie zpomocy dwóch specjalistów (specjalisty-teoretyka, tj. terapeuty, ispecjalisty-praktyka, tj. sponsora zAA), podobnie jak leczenie tego samego schorzenia przez dwóch różnych lekarzy, może przynieść więcej szkody niż pożytku. Ztego powodu swoim pacjentom proponuję uczestniczenie najpierw wprogramie psychoterapii uzależnień, gdzie wsposób ustrukturalizowany zdobywają podstawową wiedzę osobie iswojej chorobie, atakże umiejętności niezbędne do zaprzestania picia ido trzeźwego życia, anastępnie – kontynuację procesu zdrowienia we Wspólnocie AA „pod okiem” sponsora.
Najbardziej znanym „wkładem” Wspólnoty AA wleczenie osób uzależnionych od alkoholu, apóźniej również od innych substancji psychoaktywnych, jest tzw. model Minnesota. To podejście zostało wypracowane pod koniec lat 40. wszpitalu wWillmar. Był to wówczas jedyny wamerykańskim stanie Minnesota szpital psychiatryczny (1800 łóżek) przyjmujący alkoholików, wktórym wydzielono dla nich 100 łóżek. Dwaj pracownicy szpitala – lekarz (Nelson Bradley) i„doradca” (Daniel Anderson) – opierając się na doświadczeniach AA, przygotowali program leczenia hospitalizowanych alkoholików [47–49]. Wstępne założenia modelu polegały na połączeniu doświadczeń profesjonalistów ialkoholików zdrowiejących przy pomocy Wspólnoty AA, na zindywidualizowanym podejściu do leczenia zaktywnym udziałem rodziny pacjenta. Leczenie realizowano wwarunkach intensywnego (7 dni wtygodniu), stacjonarnego, 28-dniowego programu. Model Minnesota był opisywany jako metoda charakteryzująca się „multidyscyplinarnym podejściem do choroby przewlekłej” itraktowany jako „nierozerwalnie związany zprogramem, praktyką ifilozofią Anonimowych Alkoholików” [50].

Historia Wspólnoty AA wPolsce

Pierwsza wPolsce wzmianka na temat Wspólnoty AA pojawiła się w1950 r. wpodręczniku dla lekarzy pt. „Leczenie alkoholizmu przewlekłego” autorstwa dr. Henryka Zajączkowskiego, psychiatry ineurologa. Był on twórcą Głównej Poradni Zdrowia Psychicznego wWarszawie, aw1948 r. założył przy niej Klub Pacjenta, który można uznać za pierwowzór grupy samopomocowej wnaszym kraju. Doktor Zajączkowski napisał: „Fakt istnienia grup stworzonych zbyłych alkoholików wnajrozmaitszych postaciach organizacyjnych stowarzyszeń abstynenckich, jak na przykład Alcoholics Anonymous, jest najlepszym dowodem, że alkoholicy są najzupełniej zdolni do stworzenia grupy (psychoterapeutycznej – przyp. autora) na wysokim poziomie” [51]. Wkrótce po odwilży politycznej 1956 r., dr Zbigniew Wierzbicki, wówczas młody socjolog zWyższej Szkoły Ekonomicznej wPoznaniu, po powrocie ze stypendium wLondynie opisał szerzej założenia Wspólnoty AA wczasopiśmie Zdrowie iTrzeźwość (grudzień 1957 r.), anastępnie zapoznał znimi pracowników poradni przeciwalkoholowej wPoznaniu, zktórą współpracował. Była to pierwsza „przymiarka” do utworzenia grupy AA wPoznaniu [52]. Zkolei wlatach 60. podobną próbę podjął wWarszawie neurolog, dr med. Tadeusz Kulisiewicz. Była to próba nieudana, gdyż, jak relacjonował dr Kulisiewicz, „pewne instytucje absolutnie nie dopuściły do zorganizowania ruchu wkraju. Przeszkadzała im (…) wzmianka oSile Wyższej” [53]. W1964 r. spotykająca się wśrody grupa terapeutyczna (tzw. grupa środowa) została zgłoszona przez psycholog poradni odwykowej wPoznaniu, Marię Grabowską, do GSO wNowym Jorku jako grupa AA „Eleusis” iznalazła się wprowadzonym przez GSO światowym spisie grup AA. Dwie pierwsze grupy, prowadzące mityngi bez obecności nie-alkoholików, które można nazwać prawdziwymi grupami AA, powstały wPoznaniu dopiero wlatach 70. Grupa „Eleusis” została utworzona w1974 r. na bazie grupy terapeutycznej prowadzonej przez Marię Matuszewską (zastąpiła w1971 r. Marię Grabowską), agrupa „Ster” powstała w1976 r. zinspiracji psychiatry dr Danuty Dudrak [52]. Trzecią polską grupę AA „Znicz”, przy Klubie Abstynenta „Znicz” wBędzinie, założył alkoholik Sławek S. (uczestnik mityngów AA wPoznaniu ipierwszy Rzecznik wpolskiej Wspólnocie AA). Czwarta (lub piąta?) grupa pod nazwą „Odrodzenie” powstała wWarszawie wmaju 1980 r. ispotykała się wInstytucie Psychoneurologicznym na terenie Oddziału Odwykowego, którym wówczas kierowałem [54–56]. Pomimo pewnych kontrowersji, rok 1974 został uznany rokiem powstania Wspólnoty AA wPolsce. Przez wiele kolejnych lat (zdarza się to nawet jeszcze dzisiaj) grupy AA iWspólnota AA bywały mylone zklubami abstynenta, które niesłusznie ichyba bezprawnie posługiwały się nazwą „klub AA” (Anonimowych Abstynentów, Anonimowych Alkoholików, Alkoholików Abstynentów).
Pierwsza polskojęzyczna grupa AA na świecie powstała w1966 r. wChicago. Tam też, wszpitalu prowadzonym przez Zgromadzenie Zmartwychwstania Pańskiego („Zmartwychwstańcy”)10, do którego trafiało wielu Polaków-alkoholików, odbył się pierwszy polskojęzyczny mityng AA poza granicami Polski. Dyrekcja szpitala uznała bowiem, że grupa AA będzie bardzo pomocna wleczeniu mówiących po polsku pacjentów-alkoholików. Na jej prośbę Józef G. ipewien nieokreślony bliżej „psychiatra” (pracownik szpitala albo pacjent?) założyli taką grupę. Wkrótce dołączył do niej Józef (nazywany Papa Joe), urodzony wStanach, który miał wówczas 10-letni staż abstynencki dzięki uczęszczaniu na angielskojęzyczne mityngi AA. Po dwóch latach przejął prowadzenie grupy. Wkrótce grupa musiała zmienić miejsce spotkań, nie było jej bowiem stać na opłacanie podwyższonego przez władze szpitalne czynszu. Papa Joe tak to skomentował: „Najpierw chcieli, żebyśmy im pomagali, apóźniej kazali nam jeszcze do tego dopłacać”11.
W 1982 r., podczas zorganizowanej przez Instytut Psychoneurologiczny (przemianowany później na Instytut Psychiatrii iNeurologii) krajowej konferencji klubów abstynenckich, zinicjatywy członków warszawskiej grupy AA „Odrodzenie” odbyło się spotkanie biorących udział wtej konferencji członków Wspólnoty AA. Wspotkaniu uczestniczyli przedstawiciele istniejących wówczas na terenie Polski 13 grup AA. Powołano Tymczasowy Krajowy Komitet Służby AA, powierzając mu m.in. zadanie zorganizowania ogólnopolskiego zjazdu AA. I Krajowy Zjazd AA odbył się wPoznaniu w1984 r. Wzięli wnim udział mandatariusze z34 grup. Uchwalono tam „Status iordynację wyborczą Służby Krajowej AA wPolsce”, wybrano Ciało Powiernicze, tzw. Siódemkę [52: 182]. Wkrótce, bo już w1985 r., ukazał się pierwszy numer biuletynu Ruch Anonimowych Alkoholików (prekursora dzisiejszego Zdroju), polskiego odpowiednika Grapevine. Do 1988 r. powstało wPolsce 238 grup AA i9 intergrup (koordynujących działania miejscowych grup AA), apolskojęzyczne grupy AA za granicą uznano za integralną część Wspólnoty AA wPolsce. W1991 r. było już 470 grup AA i10 intergrup, awnastępnych latach odpowiednio: w1994 r. – 858 i23, w1996 r. – 1110 i46, w1999 r. – 1469 i56 [57: 565–574]. Obecnie na terenie niemal całej Polski funkcjonuje ok. 2800 grup AA, wtym ok. 240 wzakładach karnych12.
W 1995 r. zarejestrowana została Fundacja Biuro Służby Krajowej AA wPolsce, dzięki czemu Wspólnota AA uzyskała możliwość obsługi prawnej imogła np. legalnie wydawać literaturę13. Ważną rolę wrozwoju polskiego ruchu AA wlatach 80. i90. odegrał wspomniany wcześniej, nieżyjący już prof. Wiktor Osiatyński (prawnik-konstytucjonalista, członek Wspólnoty AA od 1983 r.), który m.in. przetłumaczył na język polski część podstawowej literatury AA ijednocześnie był łącznikiem między Polską aStanami Zjednoczonymi [58]. Był także pierwszą tzw. publiczną osobą, która w1991 r. wprogramie telewizyjnym powiedziała otwarcie oswoim alkoholizmie.Nie wszyscy psychiatrzy inie wszyscy lekarze byli jednak przekonani do tej formy pomocy osobom uzależnionym od alkoholu ido stosowania psychoterapii wich leczeniu. Przykładem może być postawa prof. Tadeusza Bilikiewicza, czołowego polskiego psychiatry zokresu bezpośrednio po II wojnie światowej ijednocześnie, obok takich psychiatrów, jak Witold Chodźko czy Rafał Radziwiłłowicz, aktywnego uczestnika ruchu antyalkoholowego. Wprawdzie zgadzał się ztym, że alkoholizm jest chorobą („głównie problemem psychiatryczno-społecznym”), ale za najbardziej skuteczne uważał tzw. przymusowe leczenie alkoholików iich „rehabilitację” przez pracę. Był jednocześnie zwolennikiem idei abstynencji iforsował wprowadzenie ustawy prohibicyjnej własnego projektu, zakazującej produkowania napojów alkoholowych, wychodził bowiem zzałożenia, że powinno to wistotnym stopniu rozwiązać problem alkoholizmu. Ta propozycja została uznana przez dr. Kulisiewicza za „absurdalną”, zczym zgadzał się również inny ówczesny czołowy polski „alkoholog” ipsychiatra – dr Leon Hrynkiewicz (dyrektor szpitala psychiatrycznego we Wrocławiu). Jego zdaniem taka propozycja nie powinna wychodzić zust lekarza. Wopinii dr. Hrynkiewicza „w walce zalkoholizmem poważną rolę wcałym świecie odgrywa ruch AA (…) unas ciągle niedoceniany”. Profesor Bilikiewicz uważał też, że osoby uzależnione nie powinny być bezkarne, ale jednocześnie głosił, że „pijący są ofiarami, anie sprawcami (…) na kary zasługują nie tyle pijacy, co producenci isprzedawcy” napojów alkoholowych [59]. Wśród lekarzy zdarzały się też postawy skrajne iradykalne, np. nawoływanie do organizowania obozów pracy przymusowej dla alkoholików czy negowanie chorobowego charakteru alkoholizmu, stawianie alkoholizmu oraz narkomanii na równi ze „społecznym pasożytnictwem” itraktowanie ich jako „szczególne przestępstwa wymagające świadomego potępienia społecznego” [52: 97–98].

Adaptacja modelu Minnesota wPolsce

W Polsce elementy wspomnianego już wcześniej modelu Minnesota zostały zastosowane po raz pierwszy wpołowie lat 80. wprowadzonym przeze mnie Oddziale Odwykowym Instytutu Psychiatrii iNeurologii wWarszawie (dzisiejszym Ośrodku Terapii Uzależnień IPiN). Byliśmy wówczas pierwszą, wtej części Europy, placówką, wktórej podstawę programu stanowiła psychoterapia iwktórej nie stosowaliśmy (w odróżnieniu od większości ówczesnych polskich placówek odwykowych) terapii awersyjnej, tj. disulfiramu (Anticolu, Esperalu) ani tzw. ergoterapii, czyli nieodpłatnej pracy na rzecz szpitala. Pacjenci przyjeżdżający do nas na leczenie zterenu całej Polski po powrocie do domu często dzwonili iskarżyli się, że wmacierzystych poradniach odwykowych nie mają wsparcia psychoterapeutycznego, natomiast są „przymuszani” do przyjmowania Anticolu lub do „wszywania” Esperalu. Wzwiązku ztym nie chcieli dalej leczyć się wtych placówkach. W tej sytuacji potrzebą chwili stało się znalezienie innego rodzaju wsparcia dla pacjentów kończących leczenie. Alternatywą było skorzystanie zniezbyt rozpowszechnionych jeszcze wówczas doświadczeń Wspólnoty AA. Wiązało się to zpodjęciem próby uczenia naszych pacjentów programu Wspólnoty, aby możliwe było kontynuowanie procesu zdrowienia wzalecanym przez nas kierunku. Przy pomocy bardziej doświadczonych członków Wspólnoty (zatrudnionych na etatach instruktorów terapii zajęciowej14) zaczęliśmy zaznajamiać pacjentów oddziału odwykowego zKrokami AA izalecać uczestnictwo wspotkaniach grup AA. To umożliwiało kontynuowanie procesu zdrowienia przez „pracę nad krokami” wmiejscu zamieszkania. Przy tej okazji nasi byli pacjenci przyczyniali się do rozwoju Wspólnoty, zakładając niejednokrotnie nowe grupy AA wswojej okolicy. Włączenie elementów modelu Minnesota do programu terapeutycznego nie było proste, bo np. zaproszenie do współpracy, wcharakterze członka zespołu terapeutycznego, jednego ze zdrowiejących alkoholików, naszego byłego pacjenta, spotkało się zprotestami niektórych psychologów pracujących na oddziale. Stawiano mi zarzuty, że członkiem zespołu terapeutycznego nie powinna być osoba, której umiejętności terapeutyczne wynikają wyłącznie zfaktu odbycia własnej terapii ize znajomości programu Dwunastu Kroków AA dzięki uczestniczeniu we Wspólnocie AA. Taką postawę odbierałem też jako walkę o„rząd dusz”. Psychologów nieco uspokoiło zapewnienie, że nowy członek zespołu zajmie się wyłącznie przybliżaniem pacjentom programu Dwunastu Kroków ijednocześnie będzie przykładem, że można godnie żyć bez alkoholu. Okazało się, choć takiej pewności wówczas nie miałem, że patrząc zperspektywy czasu, decyzja ozatrudnianiu trzeźwiejących alkoholików była słuszna.
Po latach, podczas pobytu wStanach Zjednoczonych, odwiedziłem ośrodki terapeutyczne, gdzie personel stanowili przeszkoleni profesjonalnie zdrowiejący alkoholicy, awniektórych byłem jedynym nie-alkoholikiem ido tego psychiatrą, co powodowało, że patrzono na mnie podejrzliwie. W owych czasach zdrowiejący alkoholicy nie mieli jeszcze wPolsce możliwości odbycia profesjonalnego szkolenia. Zczasem sytuacja unormowała się, alkoholicy mogli się szkolić istawali się później pełnoprawnymi członkami zespołów terapeutycznych wwielu placówkach lecznictwa odwykowego wPolsce.Niezwykle cenną możliwością kontynuowania procesu zdrowienia były organizowane przez nas dwutygodniowe turnusy terapeutyczne wStrzyżynie (w Ośrodku Szkoleniowo-Rehabilitacyjnym Instytutu Psychiatrii iNeurologii), podczas których, zpomocą bardziej doświadczonych członków Wspólnoty AA iAl-Anon, zapoznawaliśmy pacjentów zprogramem Dwunastu Kroków [60]. Wlatach 1987–2009 ztej formy terapii skorzystały tysiące osób uzależnionych iich bliskich zterenu całej Polski. Prowadziliśmy też kilka grup wjęzyku rosyjskim, azracji podobieństwa języków przyjęliśmy kilku Słowaków, anawet Węgra mówiącego po polsku (pobyty obco*krajowców były finansowane ze środków Fundacji Stefana Batorego). Niestety idea ta upadła wraz ze zmianami wfinansowaniu opieki zdrowotnej inowymi standardami, jakie zostały ustalone dla placówek lecznictwa odwykowego wPolsce. Próby przekonania decydentów zKas Chorych, apóźniej zNarodowego Funduszu Zdrowia oskuteczności takich turnusów ioszczędnościach znimi związanych zakończyły się niestety niepowodzeniem.
Wypracowany wStrzyżynie program terapii był wlatach 80. i90. programem unikatowym nie tylko wskali Polski. Przez 2 tygodnie zajęcia odbywały się codziennie od rana do późnych godzin wieczornych (9–10 godzin dziennie). Wybrani liderzy (osoby zAA lub Al-Anon zdłuższym stażem wzdrowieniu), pod nadzorem koordynatora-profesjonalisty, prowadzili małe grupy omawiające wspólnie kolejne Kroki AA iAl-Anon wg przygotowanych przez nas materiałów – przewodników (grupa omawiająca Kroki 1–3, 4–5, 6–7, 8–10 i11–12). Pierwsze 5 Kroków osoby uzależnione iwspółuzależnione (z AA izAl-Anon) „przechodziły” oddzielnie, natomiast od 6. Kroku grupy miały charakter mieszany. Codziennie wieczorem odbywał się też otwarty mityng AA lub Al-Anon, wktórym brali udział wszyscy uczestnicy turnusu ipersonel, następnie – podsumowanie dnia, czyli wspólny 10. Krok. Wtakim turnusie można było wziąć udział tylko raz wroku iwkolejnych latach poznawać kolejne Kroki. Wmiędzyczasie zalecaliśmy pogłębianie znajomości programu na mityngach AA lub Al-Anon wmiejscu zamieszkania. Przez wiele lat ta forma terapii zastępowała wielu osobom pracę ze sponsorem.Współpraca ambulatoryjnego lecznictwa uzależnień ze Wspólnotą AA przebiegała wPolsce różnie iwznacznym stopniu zależała od stosunku szefostwa placówki do Wspólnoty. Spotykało się osoby rozumiejące iakceptujące program AA, także niechętnie nastawione, anawet wrogo. Naszych „absolwentów” kierowałem najchętniej do tych placówek, na których terenie odbywały się mityngi AA iwktórych pracowały osoby zaznajomione zprogramem Dwunastu Kroków. Czasami były to osoby zdrowiejące. Przestrzegałem jednak pacjentów przed łączeniem mniej lub bardziej intensywnego programu psychoterapii uzależnień zpracą nad Krokami ze sponsorem zAA. Takie sytuacje porównywałem do leczenia równolegle tej samej choroby przez dwóch lekarzy specjalistów, którzy nie hołdują tym samym metodom leczenia. Wówczas pacjent staje wobec konieczności dokonania wyboru jednej zmetod. Natomiast wniektórych placówkach terapeuci zabraniali pacjentom brania udziału wspotkaniach Wspólnoty AA, wychodząc zzałożenia, że może to zaburzyć proces prowadzonej przez nich terapii. Moim zdaniem, samo uczestniczenie wmityngach, bez równoczesnej pracy ze sponsorem, nie zaburza przebiegu procesu terapii (a może go nawet wspierać). Dlatego też podczas stacjonarnej terapii wOśrodku Terapii Uzależnień IPiN uczestniczenie wmityngach było jednym zobowiązkowych elementów programu terapeutycznego. Po zakończeniu pobytu obowiązek kończył się iwybór należał już wyłącznie do pacjenta [55].
Wychodzę zzałożenia, że współpraca lecznictwa uzależnień iWspólnoty AA powinna polegać na wzajemnym uzupełnianiu się. Pacjentom proponowałem (i nadal proponuję) odbycie najpierw podstawowego programu psychoterapii uzależnień wwarunkach stacjonarnych lub ambulatoryjnych. Zdobycie tam podstawowej wiedzy na swój temat ina temat swojego uzależnienia, uzyskanie narzędzi chroniących przed powrotem do alkoholu, „załatwienie” najpilniejszych problemów psychologicznych ispołecznych, anastępnie utrwalanie ipogłębianie procesu zdrowienia podczas pracy ze sponsorem nad Krokami AA. Natomiast osobom, które pomimo wieloletnich kontaktów ze Wspólnotą AA nie są zadowolone ze swojego stanu emocjonalnego, proponuję zawsze odbycie profesjonalnego programu psychoterapii uzależnień czy później tzw. terapii pogłębionej, apo nich – kontynuację procesu zdrowienia ze sponsorem wramach Wspólnoty.Patrząc zperspektywy 40 lat na wzajemne relacje między profesjonalistami auczestnikami Wspólnoty AA, można zauważyć wyraźną dynamikę – od pełnej zależności członków AA od profesjonalistów wpoczątkowym okresie, przez odrzucenie iniechęć do wszelkiego rodzaju pomocy profesjonalnej, do wdzięczności ipartnerstwa. Zkolei uprofesjonalistów obserwowałem zmianę postawy od niezrozumienia, obaw inegacji, do akceptacji inastawienia na współpracę.
Dla pełnego obrazu relacji Wspólnoty AA zlekarzami ipsychologami należałoby jeszcze zwrócić uwagę na drobną „rysę”, jaka pojawiła się ostatnio na linii profesjonaliści–niektórzy członkowie Wspólnoty AA. Jej przyczyną stał się fakt, że od 2016 r., zgodnie zzaleceniami Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych (PARPA), placówki terapii uzależnień poszerzyły swoją ofertę otzw. programy ograniczania picia – POP [61]. Zdecydowaliśmy się na taki krok ze względu na to, że dla wielu pacjentów uzależnionych od alkoholu natychmiastowe odstawienie alkoholu, które stanowiło podstawowy warunek podjęcia terapii, było całkowicie nierealne. Większość znich rezygnowała zterapii ipiła dalej. Okazało się, że zaproponowanie pacjentowi dodatkowych możliwości odbywania terapii daje mu poczucie wpływu na jej przebieg itym samym zwiększa szanse na utrzymanie się wprocesie terapeutycznym [62].
Program ograniczania picia, proponowany osobom uzależnionym od alkoholu (z zaburzeniami spowodowanymi używaniem alkoholu wstopniu umiarkowanym lub ciężkim wg DSM-5) [63], które wdanym momencie nie są wstanie lub nie chcą odstawić alkoholu, należałoby – moim zdaniem – traktować jako szansę dla tych osób na dokładne przyjrzenie się swojemu piciu, tym razem „pod okiem” profesjonalnego terapeuty uzależnień ina stopniowe odstawianie alkoholu [64]. Zmoich doświadczeń wynika, że znaczna część uczestników tych programów decyduje się, po pewnym czasie ipo nieudanych próbach ograniczania picia, na udział wprogramach nastawionych na całkowitą abstynencję. Takie przypadki są również opisywane wliteraturze przedmiotu [65].Ci członkowie Wspólnoty AA, którzy bardzo powierzchownie poznali założenia POP albo ich nie zrozumieli, głośno protestują ipotępiają profesjonalistów za to, że „uczą kontrolowanego picia”, co jest sprzeczne zideą Wspólnoty, aszczególnie uznawaną przez jej program „bezsilnością wobec alkoholu”. Mówi otym Pierwszy Krok AA: „Przyznaliśmy, że jesteśmy bezsilni wobec alkoholu, że przestaliśmy kierować własnym życiem” [43].Podejmowanie terapii przez dodatkowe osoby, awśród nich przez te, które wcześniej nie mogły się na nią zdecydować, jest szczególnie ważne wsytuacji, kiedy większość osób zzaburzeniami używania alkoholu nie jest zdiagnozowanych inie szuka leczenia, aleczenie podejmuje jedynie ok. 20% znich [66–70]. Samo leczenie jest bardzo często traktowane jako nieatrakcyjne istygmatyzujące, azaburzenia używania alkoholu są postrzegane przez znaczną część społeczeństwa, wtym także przez pracowników ochrony zdrowia, jako słabość moralna, nie problem zdrowotny [71, 72]. Jest to wyjątkowo ważne wprzypadkach uzależnień ukobiet. Opisane przeciwności udaje się pokonać dopiero wówczas, gdy problemy stają się bardzo poważne. Zinnych amerykańskich badań epidemiologicznych wynika, że jedynie ok. 25% osób uzależnionych od alkoholu podejmuje kiedykolwiek leczenie, aokres od zdiagnozowania do podjęcia leczenia wynosi ok. 10 lat [73].Liczne elementy modelu Minnesota, który jest nastawiony na pełną abstynencję, leżą dzisiaj upodstaw programów terapeutycznych wplacówkach leczących osoby uzależnione wPolsce. Model Minnesota ulegał przez lata ewolucji iaktualnie do jego podstawowych założeń należą:
•traktowanie alkoholizmu jako choroby znacząco różniącej się od innych zaburzeń czy chorób psychicznych,
•traktowanie alkoholizmu jako choroby pierwotnej (nie jest to bowiem przejaw innych zaburzeń, po których rozwiązaniu alkoholizm przestanie istnieć, jak również nie wynika on zjakiejkolwiek innej choroby, ponieważ sam wsobie jest chorobą),
•traktowanie alkoholizmu jako choroby przewlekle postępującej, śmiertelnej ico istotne – niezawinionej, na której powstanie złożyło się wiele różnych czynników (polietiologia),
•traktowanie znależytym szacunkiem izrozumieniem osób, które cierpią na tę chorobę oraz szanowanie ich osobistej godności,
•przekonanie, że wstępna motywacja nie decyduje oprzebiegu iwynikach leczenia,
•dążenie do umożliwienia osobie uzależnionej iden-tyfikacji zobjawami choroby, co może wywołać uniej potrzebę dokonania zmian wswoim życiu,
•uznanie, że jednym znajważniejszych objawów choroby jest zaprzeczanie (często słyszy się, że alkoholizm to choroba zaprzeczeń inawrotów), przy czym istnieniu choroby zaprzecza również najbliższe otoczenie chorego,
•stawianie jako cel długofalowy dożywotniej abstynencji od wszelkich substancji psychoaktywnych,
•systemowe podejście do choroby, uwzględniające jednocześnie aktywny udział wprocesie terapeutycznym osób najbliższych,
•prowadzenie terapii przez małe grupy – każdy pacjent jest jednak traktowany indywidualnie, ma bowiem ustaloną własną drogę wychodzenia zchoroby oraz własne sposoby zapobiegania jej nawrotowi, który może grozić przerwaniem abstynencji przez osobę będącą wtrakcie dokonywania zmiany osobistej izmian wswoim życiu,
•maksymalne wykorzystanie potencjału wielodyscyplinarnego zespołu terapeutów; istotną rolę odgrywają wnim odpowiednio przeszkoleni specjaliści spośród alkoholików bądź narkomanów, którzy zdrowieją, korzystając zprogramu AA lub NA (ich zatrudnianie rozpoczęto wOśrodku Hazelden w1954 r.),
•wykorzystywanie wterapii programu Dwunastu Kroków ifilozofii AA oraz systematyczny udział osób leczących się wspotkaniach Wspólnoty AA [1: 180].
Klasyczne programy leczenia, których podstawę stanowi Model Minnesota, obejmują: detoksykację, ocenę stanu psychicznego, spotkania grupowe (ponieważ 80–90% zajęć odbywa się wwarunkach grupowych), edukację/wykłady, ana koniec skierowanie do odpowiednich usług wcelu kontynuowania procesu zdrowienia. Programy te, prowadzone wstacjonarnych ośrodkach funkcjonujących wg zasad tego modelu (TSF), ułatwiają korzystanie zprogramu Dwunastu Kroków AA, są bardzo intensywne izmierzają wkierunku wywołania gwałtownej zmiany wżyciu pacjenta wciągu bardzo krótkiego czasu (28 dni). Zakładane cele leczenia to uznanie iakceptacja bezsilności wobec alkoholu, atakże uznanie potrzeby zmiany ipomocy wnatychmiastowym przystąpieniu do dokonywania zmian wstylu życia isposobie funkcjonowania, co wiąże się z„przeprowadzeniem” pacjenta przez pierwsze 3–5 Kroków [47].

Badania nad skutecznością Programu Dwunastu Kroków

Badania nad skutecznością działania Wspólnoty AA oraz nad mechanizmami powodującymi wystąpienie zmian wzachowaniu (MOBC) wtrakcie realizacji programu oceniają Wspólnotę jako skutecznego sprzymierzeńca wograniczaniu problemów dotyczących zdrowia publicznego. Wbadaniach podkreśla się też, że przebieg zmian zachodzących wtrakcie realizacji programu Dwunastu Kroków jest bardzo zbliżony do zmian, jakie zachodzą podczas procesu psychoterapii. Podobnie jak ma to miejsce wpsychoterapii, program umożliwia usunięcie środkami psychologicznymi objawów choroby oraz uzyskanie korzystnych zmian wstanie zdrowia izachowaniu, bez odrywania danej osoby od jej środowiska ibez ponoszenia kosztów finansowych [74, 75]. Jak wynika zbadań, wskaźniki utrzymywania abstynencji są dwukrotnie wyższe utych osób, które decydują się uczęszczać na spotkania AA, awiększa częstotliwość uczęszczania wpływa korzystnie na utrzymywanie abstynencji [76]. Podobne wnioski płyną zkolejnych badań przeprowadzonych na grupie 150 hospitalizowanych pacjentów. Wykazały one, że osoby często uczęszczające na spotkania AA (przed, wtrakcie ipo zakończeniu leczenia), wporównaniu zosobami, które nie brały udziału wspotkaniach AA, nie tylko istotnie ograniczyły picie alkoholu, ale również miały mniej problemów psychologicznych iznacząco poprawiły jakość swojego życia [77].
Z badań grupy 495 członków Wspólnoty AA, którzy leczyli się wplacówkach publicznych iprywatnych, wynika, że korzystnie na utrzymywanie abstynencji oraz na przebieg procesu zdrowienia wpływa praca ze sponsorem [78]. Inni badacze zwracają uwagę na korzystny wpływ uczestnictwa wAA na krótko- idługoterminowe zmniejszenie spożycia alkoholu, atakże na ważną rolę spójności idynamiki grupowej oraz posiadania sponsora wprocesie odzyskiwania zdrowia we Wspólnocie AA [79, 80]. Zkolei ośmioletnia obserwacja 466 osób (51% mężczyzn) podzielonych na 4 grupy (nieleczeni, tylko AA, tylko leczenie i leczenie plus AA) wykazała, że najgorzej funkcjonowały osoby nieleczone. Udział wAA lub odbycie terapii wpierwszym roku obserwacji wiązały się zutrzymywaniem abstynencji po 8 latach przez większy odsetek badanych [81]. Szwedzkie badania sugerują, że korzystny wpływ na utrzymywanie abstynencji przez osoby, które odbyły terapię wprogramie Dwunastu Kroków AA, ma „przynależność do grup wzajemnej pomocy” [82]. Jest jeszcze wiele innych badań, które łączą wieloletnie utrzymywanie abstynencji zuczestnictwem wspotkaniach AA ipracą ze sponsorem [83–87]. Należy jednak pamiętać, że program Dwunastu Kroków AA mówi o„bezsilności wobec alkoholu” idlatego zaleca dożywotnią abstynencję. Dlatego przy ocenie jego skuteczności badacze kładą głównie nacisk na pomiar długości abstynencji, pomijając często inne, ważne dla procesu zdrowienia czynniki.
Badacze zwracają uwagę na jeszcze jeden aspekt ipodkreślają, że wczasach kiedy problemy alkoholowe są tak bardzo rozpowszechnione, osoby ztymi problemami często piętnowane idyskryminowane, ajednocześnie dostępność do leczenia pozostawia wiele do życzenia – to możliwość zdrowienia przez AA jest bardzo potrzebną iwygodną formą pomocy oraz dobrym wsparciem dla profesjonalnego lecznictwa [88].Zdaniem wspomnianego już wcześniej prof. Vaillanta, na skuteczność AA wzapobieganiu nawrotom wpływają cztery czynniki, tj. zewnętrzny nadzór (ważna rola sponsora igrupy AA), nowe ikonkurencyjne wobec uzależnienia zachowania (substytuty uzależnienia), związki oparte na trosce oinnych, atakże rozwinięta duchowość. Twierdzi on, że „pozytywne emocje wywoływane przez AA stanowią bezpieczny, niefarmakologiczny substytut alkoholu, podobnie jak metadon wuzależnieniu od opiatów” [89]. Podkreśla też ważną rolę terapii behawioralno-poznawczej wzapobieganiu nawrotom, ajednocześnie uważa, że „sceptycyzm niektórych profesjonalistów dotyczący AA (…) wydaje się nieuzasadniony. Anonimowi Alkoholicy prawdopodobnie nie wywołują groźnych efektów ubocznych” [90].
Szczególnym wyróżnieniem dla Wspólnoty AA była rekomendacja zawarta w10. Raporcie dla Kongresu Stanów Zjednoczonych, mówiąca otym, że „profesjonalne leczenie bazujące na programie Dwunastu Kroków może być równie skuteczne jak inne podejścia terapeutyczne i prowadzić do uzyskania bardziej trwałej abstynencji” [91: 448]. Przeprowadzona 20 lat po tym raporcie, wramach Biblioteki Cochrane’a, analiza 27 badań zudziałem 10 565 uczestników wykazała, że terapia polegająca na zachęcaniu do uczestnictwa wAA izaznajamianiu się zprogramem Dwunastu Kroków (TSF) daje wyższe wskaźniki trwałej abstynencji iogranicza negatywne konsekwencje picia alkoholu, szczególnie wdłuższym okresie (do 3 lat), wporównaniu zinnymi metodami leczenia opartymi na dowodach, wtym zterapią poznawczo-behawioralną (CBT) imotywacyjną terapią wspomagającą (MET). Jednocześnie wsposób istotny zmniejszają koszty opieki zdrowotnej [92–94].
Chociaż zarówno sama Wspólnota AA, jak ioparte na jej założeniach podejście do terapii spotyka się zkrytyką, nie ulega wątpliwości, że takie podejście ma liczne sukcesy. Jak wykazał przegląd randomizowanych badań z1999 r., program AA nie jest lepszy niż alternatywne wobec niego działania, aczłonkostwo wAA może nawet powodować negatywne skutki. Jednocześnie autorzy tego przeglądu stwierdzili, że wiele zuwzględnionych wnim badań było niepoprawnych metodologicznie [95]. Natomiast wspomniane już badania, opublikowane wramach Biblioteki Cochrane’a, sugerują, że członkostwo wAA jest jednak korzystne [93] iże nie ma potrzeby, aby ktokolwiek występował wobronie AA, bo Wspólnota „obroni się sama” [96].Badacze podkreślają, że osoby uzależnione od alkoholu, które podczas terapii poznają również program AA, po ukończeniu terapii uzyskują wsparcie wprocesie zdrowienia, m.in. przez dokonywanie sugerowanych wprogramie zmian wswoich postawach, uwolnienie się od poczucia winy zprzeszłości, znalezienie nowego sposobu na życie. Są badania wykazujące, że dzięki programowi AA nawet 2/3 pacjentów osiąga „dobry wynik po upływie roku od czasu wypisania ze szpitala” [97]. Jak wynika zbadań grupy 1083 mężczyzn ikobiet leczonych wośrodku Hazelden Foundation, 53% badanych utrzymywało abstynencję przez okres roku od czasu wyjścia ze szpitala [98]. Zkolei duńscy badacze ustalili, że pacjenci, którzy odbyli terapię wmodelu Minnesota, wporównaniu zgrupą kontrolną, dłużej zachowywali abstynencję [99]. Jedno zostatnich badań, przeprowadzonych na podstawie 6-miesięcznej obserwacji osób uczestniczących wcałodobowej terapii, wykazało, że „program leczenia oparty na modelu Minnesota może skutecznie pomagać osobom uzależnionym od alkoholu wzmniejszaniu ilości spożywanego alkoholu iutrzymywaniu tej redukcji po okresie leczenia” [100]. Badaniami objęto 245 osób uzależnionych od narkotyków wwieku 12–18 lat, podzielonych na trzy grupy, tj. tych, którzy 1) ukończyli leczenie wg modelu Minnesota, 2) podjęli takie leczenie, ale go nie ukończyli i3) znaleźli się na liście oczekujących. Po upływie 12 miesięcy pozytywne wyniki zaobserwowano u53% osób, które ukończyły program terapii, ajedynie u15% osób, które leczenia nie ukończyły, iu28% osób zgrupy oczekujących. Ciekawy może być fakt, że wokresie obserwacji badani najczęściej spożywali alkohol, chociaż przed podjęciem leczenia najczęściej korzystali zmarihuany [101].

Omówienie

Przedstawiony wtym artykule zarys historii ruchu AA na świecie iwPolsce – oraz refleksje na temat jego rozwoju, osób korzystających zprogramu, podejść terapeutycznych itp. – nie ma ambicji bycia profesjonalną analizą historyczną. Jest próbą spojrzenia na ten ruch zperspektywy osoby zaangażowanej przez dziesięciolecia wjego rozwój. Przez lata towarzyszenia Wspólnocie AA wPolsce wspierałem ją, ale jednocześnie zdobywałem doświadczenie iuczyłem się od jej członków rozumienia alkoholika ijego choroby. Równocześnie starałem się angażować członków Wspólnoty do wspierania instytucjonalnych form leczenia osób uzależnionych.
Historia Wspólnoty pokazuje, że zjednej strony ruch AA miał charakter autonomiczny, odpowiadał na potrzeby milionów osób cierpiących zpowodu picia alkoholu, zdrugiej jednak strony był zależny od konkretnych uwarunkowań społecznych. Mimo że jego inicjatorami były często charyzmatyczne jednostki, to jednak nie mógłby się rozwijać tak dynamicznie bez sprzyjających okoliczności. Nie przypadkiem ruch AA narodził się wStanach Zjednoczonych wczasie, kiedy fiaskiem zakończył się projekt otrzeźwienia przez prohibicję. Nowa definicja problemu, którego źródła nie tkwiły już wdiabelskim napoju, ale wjednostce, odpowiadała na zapotrzebowanie społeczeństwa – odrzuciło ono prohibicję inie było skłonne akceptować dłużej dotychczasowej polityki kontroli nad alkoholem. Co więcej, wmyśl ideologii AA, alkoholik nie mógł być już potępiany jako jednostka niemoralna, jego problem tkwił bowiem nie wjego konstrukcji moralnej, ale wnieuchwytnych wówczas czynnikach, powodujących, że był bardziej niż inni podatny na chorobę.Nie przypadkiem też oruchu AA zaczęto mówić wPolsce wczasie odwilży politycznej, wdrugiej połowie lat 50., kiedy wpolityce społecznej przyjęto wiele nowoczesnych, jak na tamte czasy, rozwiązań. Grupy AA pojawiły się na szerszą skalę po upływie dziesiątków lat, dopiero w1980 r., roku wybuchu ruchu Solidarność, który zainicjował otwartą debatę publiczną na temat wielu problemów społecznych, wtym alkoholizmu. Niespotykany gdzie indziej rozwój AA wPolsce iimplementacja zasad Dwunastu Kroków wlecznictwie nastąpiły wczasie neoliberalnych transformacji ustrojowych wlatach 90. Wtym właśnie czasie monopol alkoholowy ipolityka kontroli nad alkoholem zostały odrzucone jako „przeżytek socjalizmu”.Mimo że nie mamy dokładnych danych oliczebności członków wspólnoty AA wPolsce, można założyć, że nie obejmuje ona większości ludzi, którzy mogliby być jej uczestnikami ibeneficjentami. Wydaje się, że potrzebna jest refleksja na ten temat i szersza oferta dla osób, które nie są wstanie zaakceptować abstynencji jako celu leczenia (jedną zmożliwości są wspomniane programy ograniczania picia – POP). Brakuje też badań nad czynnikami sprzyjającymi przystąpieniu do Wspólnoty AA, azwłaszcza nad czynnikami zniechęcającymi do udziału wruchu AA.
Dotychczasowe wyniki badań na temat efektywności leczenia potwierdzają, że model wykorzystujący program Dwunastu Kroków AA jest wpodobny sposób skuteczny jak modele wykorzystujące terapię behawioralno-poznawczą (CBT) czy też dialog motywujący [102]. Przeprowadzona ostatnio analiza 27 badań zBiblioteki Cochrane’a wykazała jednak, że korzystanie zprogramów terapii związanych zAA daje większy odsetek dni abstynencji niż wprzypadku terapii behawioralno-poznawczej [93, 94]. Tę dłuższą abstynencję można powiązać zuczestniczeniem wmityngach AA po zakończeniu programu terapeutycznego oraz ze świadomością „bezsilności wobec alkoholu”, na którą tak duży nacisk kładzie Wspólnota AA.
Badanie skuteczności leczenia wOśrodku Terapii Uzależnień (OTU) IPiN w1996 r., gdzie duży nacisk kładliśmy na zapoznawanie pacjentów zprogramem Dwunastu Kroków, wykazało 12-miesięczną abstynencję uco najmniej 36% badanych. Jednocześnie poprawę stanu zdrowia relacjonowało 66%, poprawę stosunków zbliskimi – 76%, apoprawę sytuacji wpracy – 69% badanych [103]. Kilka lat później przeprowadziłem wśród byłych pacjentów tego samego ośrodka badanie nt. „Wpływ podstawowego programu terapeutycznego na subiektywną ocenę jakości życia pacjentów uzależnionych od alkoholu” (IPiN: temat nr 34/2003, badanie nieopublikowane). Jak wynikało zbadania, po upływie roku od zakończenia leczenia utrzymywanie abstynencji korelowało pozytywnie zuczestniczeniem wmityngach AA. Jednocześnie u40% badanych poprawiła się sytuacja materialna, u66% poprawił się subiektywnie odczuwany stan zdrowia, au72% uległy poprawie relacje zbliskimi (u 40% wstopniu znacznym). Zkolei osoby, które powróciły do picia, piły rzadziej niż przed terapią (74%), ich „ciągi” były krótsze (77%), bo wcześniej niż przed leczeniem poszukiwały pomocy [104]. Inne nasze badania dotyczące skuteczności podstawowego programu psychoterapii uzależnień wOTU wykazały ubadanych istotną statystycznie poprawę we wszystkich analizowanych zakresach: istotny wzrost poczucia koherencji ijego składowych, tj. poczucia zrozumiałości, sterowalności isensowności, istotne zmniejszenie nasilenia objawów we wszystkich badanych skalach (stosunkowo najbardziej obniżyło się nasilenie objawów depresyjnych) oraz istotne zmiany strategii radzenia sobie ze stresem [105].
W tym miejscu warto jeszcze przytoczyć interesującą definicję odzyskiwania zdrowia psychicznego zaproponowaną przez Williama Anthony’ego, psychiatrę idyrektora Centrum Rehabilitacji Psychiatrycznej wBostonie: „Zdrowienie jest głęboko osobistym, wyjątkowym procesem zmiany postaw, wartości, uczuć, celów, umiejętności lub ról. Jest to sposób na prowadzenie życia satysfakcjonującego, pełnego nadziei isensu, pomimo ograniczeń powodowanych przez chorobę. Proces zdrowienia obejmuje kształtowanie nowych znaczeń icelów życiowych, wmiarę wychodzenia poza katastrofalne konsekwencje choroby psychicznej” [106].Samo utrzymywanie abstynencji, które leży upodstaw programu Dwunastu Kroków AA, mówiącego o„bezsilności wobec alkoholu” izalecającego dożywotnią abstynencję, nie powinno być jedynym czynnikiem uwzględnianym podczas oceny skuteczności leczenia iprzebiegu procesu zdrowienia. Uzyskanie wmiarę obiektywnego obrazu skuteczności leczenia możliwe jest dopiero wówczas, kiedy zostaną wzięte pod uwagę również takie czynniki, jak: ogólna kondycja fizyczna ipsychiczna osoby leczonej, jej funkcjonowanie rodzinne izawodowe, stabilizacja materialna, atakże zmiana sposobu picia po leczeniu (np. częstotliwość picia, liczba dni zalkoholem ibez, ilości wypijanego alkoholu, długość „ciągów” oraz związany ztym czas, po jakim osoba pijąca zaczyna poszukiwać pomocy). Część badaczy podkreśla, że utrzymywanie abstynencji nie musi iść wparze zpoprawą funkcjonowania społecznego, czyli m.in. zbardziej regularną pracą, ograniczeniem kontaktów zdotychczasowym środowiskiem, ograniczeniem lub zaprzestaniem agresywnych zachowań wstosunku do otoczenia, włączeniem się wsprawy domowe iudzielaniem pomocy wutrzymywaniu rodziny, ograniczeniem lub rezygnacją zdziałań sprzecznych zprawem, atakże większą dbałością ostan własnego zdrowia, swój wygląd zewnętrzny czy owarunki mieszkaniowe [107, 108].Porównywanie badań na temat efektywności leczenia osób uzależnionych od alkoholu jest jednak niezwykle trudne, ponieważ badane grupy różnią się między sobą pod wieloma względami. Dotyczy to m.in. stanu zdrowia członków grupy, nasilenia objawów iczasu trwania uzależnienia, motywacji do leczenia, dotychczasowych doświadczeń terapeutycznych. Różne są także sposoby realizacji programów terapii oraz kompetencje osób realizujących te programy.
Z punktu widzenia lekarza-praktyka nie jest jednak najważniejsze to, że „dobry wynik” uzyskało na przykład 2/3 leczonych, ponad połowa utrzymywała abstynencję, ainni utrzymywali abstynencję dłużej niż osoby zgrupy kontrolnej, lecz sam fakt, że program AA pomógł wielu osobom wzdrowieniu zuzależnienia od alkoholu, auinnych spowodował ograniczenie spożycia, co musiało wpłynąć korzystnie na ich stan zdrowia. Istotne jest też to, że program Dwunastu Kroków Wspólnoty AA iprogramy terapeutyczne uwzględniające założenia Wspólnoty są korzystne dla procesu zdrowienia tysięcy osób uzależnionych od alkoholu. Dzięki niemu uzyskują oni wsparcie wutrzymywaniu abstynencji, podobnie jak kolejne tysiące dzięki klubom abstynenta czy organizacjom trzeźwościowym, instytucjom religijnym bądź kościelnym lub dzięki okresowemu przyjmowaniu środków farmakologicznych. Warto tu jednak podkreślić, że czas uczestniczenia we Wspólnocie AA nie jest limitowany imożna otrzymywać od niej wsparcie do końca życia. Wybór metody zdrowienia zależy jednak zawsze od samej osoby, która ma problem alkoholowy. Dla lekarza czy terapeuty ważna jest zkolei każda uratowana jednostka.
Chociaż Wspólnota AA, zgodnie zDziesiątą Tradycją „nie zajmuje stanowiska wobec problemów spoza Wspólnoty”, to jej wpływ na życie publiczne okazał się istotny, gdyż:
•dzięki rozpowszechnieniu idei AA Amerykańskie Towarzystwo Medyczne przyznało alkoholizmowi status choroby,
•wiele programów terapeutycznych wykorzystuje program Dwunastu Kroków, aswoim pacjentom zaleca udział w„dwunastokrokowych” grupach samopomocowych (np. AA, NA, AH),
•skazani sądownie za jazdę po alkoholu mają nakaz uczestniczenia wspotkaniach AA,
•przy realizacji programów terapeutycznych zatrudnia się alkoholików zdrowiejących poprzez Wspólnotę AA,
•programy szkolenia specjalistów uwzględniają znajomość programu Dwunastu Kroków,
•powstało wiele innych grup samopomocowych uwzględniających program Dwunastu Kroków [1: 286–287].
Światowej sławy amerykański pisarz ipublicysta, Kurt Vonnegut, zadał pytanie „Jaki był największy wkład Ameryki do kultury tej planety? Wielu powiedziałoby Jazz. Ja, który kocham jazz, zamiast tego powiem: Anonimowi Alkoholicy” [109]. Bardzo ważne jest, jego zdaniem, że Ameryka dała światu ideę „Anonimowych Alkoholików, bo adepci AA znajdują nową rodzinę, która bierze ich wopiekę” [110]. Na zakończenie chciałbym jeszcze przytoczyć bliskie mi słowa Williama R. Millera współtwórcy metody dialogu motywacyjnego iwybitnego badacza, laureata Jellinek Memorial Awards z1994 r., profesora psychologii ipsychiatrii zUniversity ofNew Mexico wAlbuquerque. Wypowiedział je po 40 latach zajmowania się uzależnieniami: „Nigdy nie zrozumiem alkoholizmu ani istoty AA od środka, ale zczasem zacząłem zdużą wdzięcznością doceniać głębię izakres tego ruchu – wspólnoty, która niczym niezrażona niesie pomoc ludziom udręczonym cierpieniem. Wtym sensie zaprzyjaźniłem się zBillem W.” [111: 272]. Od siebie muszę jeszcze dodać, że odczuwam ogromną satysfakcję ztego, że kierując swoich uzależnionych pacjentów do Wspólnoty AA, mogłem jako lekarz pomóc skutecznie wielu chorym icierpiącym osobom. Wielu znich, dzięki terapii ipóźniej kontynuacji zdrowienia przez program Dwunastu Kroków, stało się osobami zdrowszymi niż przed swoim zachorowaniem, ato wmedycynie spotykane jest niezmiernie rzadko.

Wnioski

Nie ulega wątpliwości, że zarówno lekarze (szczególnie psychiatrzy), jak ipsychologowie przyczynili się wznacznym stopniu do powstania irozwoju Wspólnoty Anonimowych Alkoholików – na świecie iwPolsce. Zlicznych badań wynika, że zaowocowało to istotnym wsparciem ze strony Wspólnoty leczenia osób uzależnionych od alkoholu i/lub od innych substancji psychoaktywnych, atakże leczenia osób cierpiących zpowodu innych problemów zdrowia psychicznego. Udział we Wspólnocie należałoby traktować jako dobrą formę radzenia sobie zzaburzeniami używania alkoholu oraz jako jedną znajbardziej obiecujących iskutecznych form opieki postterapeutycznej, która sprzyja utrwalaniu wyników leczenia iwten sposób nie tylko ratuje zdrowie iżycie ludzkie, lecz także wistotnym stopniu odciąża państwowy system ochrony zdrowia.

Acknowledgements/Podziękowania

I would like to thank Dr. Jacek Moskalewicz for his very valuable input. This has been of immense value and has allowed me to take the social context into deeper consideration in my research. I would also sincerely like to thank Tadeusz AA for his consultancy on the history of AA and all reviewers for their thorough support thus raising the quality of the article.
Składam serdeczne podziękowania dr. Jackowi Moskalewiczowi za cenne uwagi, które pozwoliły mi szerzej uwzględnić kontekst społeczny poruszonych wtym artykule zagadnień. Bardzo dziękuję też Tadeuszowi AA za konsultacje wsprawach dotyczących historii AA, aRecenzentom za wnikliwość, która pozwoliła na podwyższenie merytorycznej jakości tego artykułu.

Conflict ofinterest/Konflikt interesów

None declared./Nie występuje.

Financial support/Finansowanie

None declared./Nie zadeklarowano.

Ethics/Etyka

The work described in this article has been carried out in accordance with theCode ofEthics oftheWorld Medical Association (Declaration ofHelsinki) on medical research involving human subjects, Uniform Requirements for manuscripts submitted to biomedical journals and theethical principles defined in theFarmington Consensus of1997.
Treści przedstawione wpracy są zgodne zzasadami Deklaracji Helsińskiej odnoszącymi się do badań zudziałem ludzi, ujednoliconymi wymaganiami dla czasopism biomedycznych oraz z zasadami etycznymi określonymi wPorozumieniu zFarmington w1997 roku.

References/Piśmiennictwo